اختلال پیکا یا هرزه خواری و درمان آن

اختلال پیکا یا هرزه‌ خواری یکی از اختلالات تغذیه‌ای نادر اما پرخطر به شمار می‌رود که در آن فرد به طور مکرر مواد غیرخوراکی و غیرمغذی مانند خاک، گچ، یخ یا کاغذ را مصرف می‌کند. این رفتار معمولاً فراتر از کنجکاوی‌های طبیعی دوران کودکی است و در صورت تداوم، منجر به آسیب‌های جدی جسمی و روانی می‏‎‌شود.

اختلال پیکا در گروه‌های مختلفی از جمله کودکان، زنان باردار، افراد دچار سوءتغذیه و مبتلایان به اختلالات روانی بیشتر دیده می‌شود و شناخت به موقع آن اهمیت زیادی در پیشگیری از عوارض بعدی دارد. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، انواع، خطرات و روش‌های درمان این اختلال می‌پردازیم. همراه ما باشید تا با این سندروم بیشتر آشنا شوید.

اختلال پیکا چیست

همانطور که در ابتدای مقاله هم توضیح دادیم، اختلال پیکا یکی از انواع اختلالات خوردن نادر اما جدی است که در آن فرد به طور مکرر موادی غیرخوراکی و غیرمغذی مانند خاک، گچ، مو، یخ یا کاغذ را می‌خورد. این رفتار معمولاً به مدت حداقل یک ماه ادامه دارد و متناسب با سن یا فرهنگ فرد نیست. خوردن این مواد نه تنها نیاز غذایی بدن را برآورده نمی‌کند، بلکه در بسیاری موارد به سلامت جسمی آسیب می‌زند. این اختلال در صورت عدم درمان اغلب منجر به مشکلات مزمن گوارشی یا کمبود مواد ضروری بدن می‌‎شود. آگاهی از این اختلال و شناسایی به موقع آن اهمیت بالایی در پیشگیری از آسیب‌های بعدی دارد.

چه کسانی بیشتر به اختلال هرزه خواری دچار می شوند

گروه‌های خاصی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال هرزه‌خواری قرار دارند. این اختلال معمولاً در کودکان خردسال دیده می‌شود، زیرا آن‌ها به طور طبیعی تمایل دارند اشیای اطراف را کشف کنند و در دهان بگذارند. با این حال، اگر این رفتار در سنین بالاتر ادامه پیدا کند، غیرطبیعی تلقی می‌شود. همچنین زنان باردار، افرادی که دچار سوءتغذیه هستند، افراد با ناتوانی‌های ذهنی یا کسانی که دچار مشکلات روانی مانند اختلال وسواسی یا اسکیزوفرنی هستند نیز در معرض خطر ابتلا به هرزه‌خواری قرار دارند.

از سوی دیگر، افرادی که با فشارهای روانی همچون طلاق، از دست دادن عزیزان یا مشکلات شغلی مواجه هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. این استرس‌ها و فشارها فرد را به استفاده از رفتارهایی مانند خوردن مواد غیرخوراکی به عنوان روشی برای مقابله با احساسات منفی و اضطراب‌های درونی سوق می‎دهند.

علائم اختلال پیکا چیست

علائم هرزه‌خواری شامل خوردن مکرر مواد غیرخوراکی، ادامه این رفتار برای مدت طولانی، تمایل شدید به خوردن اشیای خاص و بروز عوارضی مانند مسمومیت، انسداد روده یا آسیب به دندان‌ها می‌شود. در بسیاری موارد، فرد مبتلا به اختلال پیکا از رفتار خود شرمنده می‌‎شود یا آن را مخفی می‌‎کند که همین موضوع تشخیص اختلال را دشوارتر می‌کند. همچنین ممکن است نشانه‌هایی مانند ضعف عمومی، دل‌دردهای مکرر، کم‌خونی یا بروز عفونت‌های انگلی به دلیل بلع مواد آلوده در فرد دیده شود.

جالب است بدانید افراد مبتلا به این اختلال در برخی موارد به دلیل مصرف مواد غیرخوراکی دچار مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست نیز می‌شوند. علاوه بر این، در صورت مصرف مواد سمی یا خطرناک، اغلب آسیب‌های جدی به سلامت بدن وارد می‎‌شود.

علت هرزه خواری چیست

علت دقیق بروز هرزه‌ خواری تاکنون به طور کامل شناسایی نشده است. با این حال، تحقیقات نشان داده‌اند که این اختلال در برخی گروه‌های خاص شیوع بیشتری دارد. ابتلا به بیماری‌هایی مانند کم‌خونی ناشی از فقر آهن، روان‌گسیختگی (اسکیزوفرنی)، اوتیسم، اختلالات رشدی و ناتوانی‌های ذهنی، خطر بروز پیکا را افزایش می‌دهد. همچنین، شرایطی مانند بارداری، شکستگی دندان، کمبود کلسیم، انسداد روده، عفونت‌های انگلی و مسمومیت نیز زمینه‌ساز اختلال هرزه خواری است.
از طرفی در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و نیازهای تغذیه‌ای ویژه، گاه به بروز رفتارهای غیرمعمول غذایی مانند هرزه‌خواری منجر می‌شود. به علاوه، در کودکان یا افرادی که دچار اختلالات رشدی هستند نیز کنجکاوی یا نیاز به تحریک حسی معمولا عامل بروز این رفتار است. علاوه بر این، کمبود برخی مواد معدنی مانند روی یا منیزیم در بدن انگیزه‌ای برای خوردن مواد غیرخوراکی ایجاد می‎‌کند.

 انواع اختلال پیکا

اختلال پیکا تنها به خوردن یک نوع ماده غیرخوراکی محدود نمی‌شود، بلکه در قالب‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند که هر کدام ویژگی‌ها و خطرات خاص خود را دارند. شناخت انواع این اختلال به درک بهتر رفتار فرد مبتلا و انتخاب روش درمانی مناسب کمک زیادی می‌کند که عبارتند از:

ژئوفاژی

ژئوفاژی یکی از زیرشاخه‌های شناخته شده هرزه‌خواری است که طی آن فرد تمایل شدید به خوردن خاک یا مواد معدنی مشابه دارد. این رفتار در برخی جوامع به دلایل فرهنگی، مذهبی یا درمانی رواج دارد، اما در بسیاری از موارد نشانه‌ای از کمبودهای تغذیه‌ای مانند کمبود آهن یا روی است.

 ژئوفاژی در انسان و در برخی حیوانات دیده شده و بسته به میزان و نوع خاک مصرف‌شده، به مشکلاتی مانند مسمومیت، عفونت یا آسیب به دستگاه گوارش منجر می‌‎شود. گاهی این رفتار در زنان باردار یا کودکان شایع‌تر است و با نیاز بدن به جذب مواد معدنی بیشتر مرتبط است.

پاگوفاژی

پاگوفاژی نوعی از هرزه خواری است که طی آن فرد تمایل شدیدی به خوردن یخ دارد. این رفتار اغلب بی‌ضرر به نظر می‏‌رسد، اما در اغلب موارد نشانه‌ای از کم‌خونی فقر آهن است. افراد مبتلا به پاگوفاژی روزانه مقادیر زیادی یخ می‌‎جوند که این موضوع به دندان‌ها آسیب می‌‎زند و باعث سردردهای مکرر می‎‌‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که درمان کم‌خونی با مکمل‌های آهن در بسیاری از افراد، پاگوفاژی را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

کریسوفاژی

کریسوفاژی از دیگر انواع اختلال پیکا است که شامل خوردن مواد کاغذی مانند کاغذ روزنامه، دستمال یا کتاب می‌شود. این نوع رفتار اغلب در کودکان خردسال دیده می‌شود، اما در برخی بزرگسالان با ناتوانی‌های ذهنی یا اختلالات روانی نیز گزارش شده است. خوردن کاغذ باعث مشکلات گوارشی، انسداد روده یا عفونت‌های داخلی می‌‎شود. در برخی موارد، مصرف مداوم مواد سلولزی آسیب‌های جدی به دستگاه گوارش وارد می‌‎کند.

 هزره خواری در بارداری

هرزه‌ خواری در دوران بارداری پدیده‌ای نسبتاً شایع است که معمولاً در سه‌ماهه دوم یا سوم بروز می‌کند. در این حالت، زنان باردار تمایل به خوردن موادی غیرخوراکی مانند خاک، یخ، نشاسته خام، خاکستر یا حتی صابون پیدا می‌کنند. این رفتار گاهی ناشی از افزایش نیازهای تغذیه‌ای خاص مانند آهن، کلسیم یا روی است. در برخی موارد، عوامل روان‌شناختی مانند اضطراب، استرس یا افسردگی نیز در شکل‌گیری این رفتار نقش دارند.

 با این حال، هرزه‌خواری در بارداری خطراتی همچون مسمومیت، عفونت، سوءتغذیه مادر و اختلال در رشد جنین را به همراه دارد. به همین دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند در صورت بروز این رفتار، فرد تحت مشاوره تخصصی تغذیه و روانشناسی قرار بگیرد.

خطرات و عوارض سندرم پیکا

اختلال پیکا با تمایل به خوردن مواد غیرخوراکی مانند خاک، گچ، یخ یا صابون شناخته می‌شود و عوارض خطرناکی برای سلامت فرد دارد که شامل مسمومیت ناشی از مواد سمی مانند سرب، ابتلا به عفونت‌های انگلی و باکتریایی و بروز مشکلات گوارشی است. همچنین بلع مواد سخت یا غیرقابل‌هضم نیز گاهی انسداد روده یا آسیب‌های جدی به دستگاه گوارش وارد می‎‌کند.

سوءتغذیه، آسیب به دندان‌ها و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی از دیگر خطرات و عوارض سندرم پیکا به شمار می‎‌رود. همچنین این اختلال، به‌ویژه در زنان باردار و کودکان، روند رشد جسمی و ذهنی را مختل کرده و آسیب‌های جدی به سلامت آن‌ها وارد کند.

علاوه بر موارد گفته شده، سندروم پیکا گاهی با مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب همراه می‌شود. به همین دلیل، تشخیص به‌موقع این عارضه و آغاز درمان مناسب، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت جسمی و روانی افراد مبتلا دارد.

چگونگی تشخیص سندرم پیکا

تشخیص ابتلا به پیکا یا هرزه‌خواری از طریق مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و ارزیابی‌های بالینی انجام می‌شود. پزشک در گام نخست، آزمایش خون را برای بررسی کمبود مواد مغذی مانند آهن و روی تجویز می‌کند. همچنین برای شناسایی وجود انگل‌ها یا باکتری‌های مضر، آزمایش‌های مربوط انجام می‌شود. به علاوه میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن نیز به دقت ارزیابی می‌شود تا وضعیت تغذیه‌ای بیمار به طور کامل مشخص گردد.

در صورت نیاز، پزشک نمونه مدفوع بیمار را برای شناسایی عفونت‌های انگلی یا باکتریایی که اغلب ناشی از خوردن مواد آلوده است، مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین با انجام تصویربرداری از روده‌ها، انسداد یا آسیب‌های احتمالی دستگاه گوارش شناسایی می‌شود. از سوی دیگر، آزمایش میزان سرب در بدن برای بررسی خطر مسمومیت با فلزات سنگین انجام می‌گیرد که در مبتلایان به پیکا اهمیت زیادی دارد.

روش های درمان اختلال پیکا یا هرزه خواری

درمان سندرم پیکا معمولاً با مشاوره روانشناسی آغاز می‌شود. در ادامه، آموزش رفتارهای جایگزین سالم مانند استفاده از ابزارهای استرس‌زدایی یا انجام فعالیت‌های دستی، به بیمار کمک می‌کند تا از عادت به خوردن مواد غیرخوراکی فاصله بگیرد.

اگر علت پیکا کمبودهای تغذیه‌ای باشد، پزشک با تجویز مکمل‌های لازم و اصلاح رژیم غذایی، به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند. در برخی موارد، برای کنترل خوردن مواد غیرخوراکی، داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین تجویز می‌شود.

در برخی موارد، اختلال پیکا ریشه در مشکلات جسمی دارد و در چنین شرایطی، درمان بیماری‌های زمینه‌ای اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. همچنین آموزش و حمایت خانواده نقش مؤثری در فراهم کردن محیطی امن و تسریع روند درمان فرد مبتلا به هرزه‌خواری دارد.

سخن پایانی

اختلال پیکا هرچند یکی از اختلالات نادر تغذیه‌ای به شمار می‌رود، اما در صورت نادیده گرفتن، آسیب‌های جدی جسمی و روانی به همراه دارد. از این رو، شناخت به موقع علائم و علل این اختلال، نخستین گام در مسیر پیشگیری و درمان آن است. شناخت دقیق‌تر شرایط زمینه‌ساز سندرم پیکا مانند کمبودهای تغذیه‌ای یا مشکلات روانی، به تسهیل روند بهبودی فرد مبتلا کمک بسزایی می‌کند. هرچند این اختلال در آغاز بی‌خطر به نظر می‌‎رسد، اما پیگیری درمان و بهره‌گیری از مشاوره تخصصی اهمیت بالایی دارد. به طور کل در این مسیر، نقش مراقبت، آگاهی و حمایت خانواده بسیار پررنگ است و تأثیر بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی افراد مبتلا به این سندرم خواهد داشت.