آنسفالیت مغزی چیست و چه عوارضی دارد

آنسفالیت مغزی یکی از بیماری های مغز و اعصاب است که به التهاب (تورم) مغز گفته می‌شود. عفونت‌های ویروسی، عفونت‌های ناشی از نیش حشرات و واکنش‌های خودایمنی که روی مغز تأثیر می‌گذارند، از دلایل این بیماری هستند. در ادامه این مطلب، به هر آنچه باید درباره این بیماری مغزی بدانید، مانند علائم، انواع، دلایل، عوامل خطر، نحوه تشخیص، روش‌های درمان و روش‌های پیشگیری از آن می‌پردازیم.

بیماری آنسفالیت مغزی چیست

آنسفالیت مغزی بیماری نادر و خطرناکی است که می‌تواند باعث التهاب مغز شود و آن را متورم کند. این بیماری می‌تواند ناشی از عفونت‌ها یا فرایندهای خودایمنی باشد و باعث ایجاد عوارض و مشکلات طولانی‌مدت شود. نحوه درمان به علت آن بستگی دارد؛ ولی، بیشتر افراد مبتلا به این بیماری باید در بیمارستان بستری شوند تا بتوانند از دستگاه‌هایی مانند دستگاه تنفس مصنوعی استفاده کنند و پزشکان آن‌ها را تحت‌نظر بگیرند.

چه عواملی احتمال بروز آنسفالیت مغزی را افزایش می دهد

عوامل خطر زیر می‌تواند احتمال ابتلا به آنسفالیت مغزی را افزایش دهد:

• سن: خردسالان و افراد مسن بیشتر از دیگر سنین در معرض خطر ابتلا به آنسفالیت ویروسی قرار دارند. برخی از انواع آنسفالیت خودایمنی نیز در این سنین متداول‌تر هستند
• داشتن سیستم ایمنی ضعیف: ایدز، داروهای ضدسرطان و دیابت می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی شوند و خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند
• ابتلا به بیماری خودایمنی
• سیگارکشیدن
• زندگی در مناطقی که ویروس‌های قابل‌انتقال از طریق پشه یا کنه به‌راحتی شیوع می‌یابند، به‌ویژه در ماه‌های تابستان

انواع آنسفالیت مغزی چیست

آنسفالیت عفونی و آنسفالیت خودایمنی از انواع این بیماری محسوب می‌شوند. التهاب مغز در آنسفالیت عفونی ناشی از عفونت مستقیم ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی است و با علائمی همچون تب، سردرد شدید، تشنج، اختلال هوشیاری، اختلال حرکتی و شناختی همراه است. انواع آنسفالیت عفونی عبارت‌اند از:

• آنسفالیت ویروسی: این نوع متداول‌ترین نوع این بیماری به شمار می‌رود. افراد ممکن است پس از ابتلا به برخی از انواع بیماری‌های عفونی یا ویروس‌ها دچار این نوع شوند
• آنسفالیت آربروویروسی: پشه‌ها، کک‌ها و کنه‌ها می‌توانند باعث شیوع عفونت‌هایی که ممکن است علت این بیماری باشند، شوند
• آنسفالیت باکتریایی یا قارچی: این نوع در مقایسه با سایر انواع کمتر شایع است

در نوع خودایمنی، سیستم ایمنی به‌اشتباه به مغز حمله می‌کند و باعث ایجاد التهاب در آن می‌شود. این التهاب می‌تواند روی عملکرد مغز تأثیر بگذارد. در برخی مواقع، افراد مبتلا به سرطان دچار این نوع می‌شوند. در این صورت، گفته می‌شود که فرد مبتلا به سرطان به سندرم پارانئوپلاستیک مبتلا شده است.

علائم آنسفالیت چیست

علائم آنسفالیت مغزی به نوع آن بستگی دارند. نوع عفونی معمولا سریع‌تر از نوع خودایمنی پیشرفت می‌کند. علائم هشدار اولیه نوع عفونی عبارت‌اند از:

• گیجی
• خواب‌آلودگی
• خستگی
• سردرد
• تب بالا
• ازدست‌دادن هوشیاری
• سفتی گردن خفیف تا متوسط
• حالت تهوع و استفراغ
• تشنج

نوع خودایمنی علاوه بر برخی از علائم نوع عفونی، می‌تواند علائم عصبی زیر را نیز ایجاد کند:

• مشکلات حافظه
• تغییرات شخصیتی قابل‌توجه مانند عصبانی‌شدن بدون هیچ‌گونه دلیل مشخص
• مشکلات گفتاری
• ضعف یا از دست‌دادن حرکت در بخش‌هایی از بدن

هر دو نوع این بیماری می‌تواند کشنده باشد. اگر این علائم را دارید یا این علائم را در یکی از اعضای خانواده خود مشاهده می‌کنید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

علت آنسفالیت مغزی چیست

عفونت‌های ویروسی ناشی از ویروس‌های زیر متداول‌ترین علت بیماری آنسفالیت محسوب می‌شوند:

• ویروس‌های هرپس که شامل HSV (به‌ویژه HSV-1)، آبله‌مرغان، سیتومگالوویروس و ویروس اپشتین بار می‌شوند
• ویروس‌هایی که از طریق نیش حشرات منتقل می‌شوند، مانند ویروس نیل غربی، ویروس دنگی و ویروس آنسفالیت اسبی شرقی
• ویروس‌هایی که می‌توانند باعث عفونت‌های دوران کودکی مانند سرخک، اوریون و سرخجه شوند

در برخی موارد، این بیماری می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

عفونت با HIV یا ویروسی که باعث هاری می‌شود

• عفونت‌های باکتریایی و سایر عفونت‌ها مانند سیفلیس یا توکسوپلاسموز (عفونت با انگل از طریق تماس مستقیم با مدفوع آلوده گربه)
• بیماری‌های خودایمنی
• برخی از انواع سرطان
• برخی از داروها

در برخی موارد، پزشکان ممکن است نتوانند علت این بیماری را شناسایی کنند.

روش های تشخیص بیماری آنسفالیت مغزی

پزشکان ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهند و سپس سؤالاتی درباره شدت علائم و زمان شروع آن‌ها می‌پرسند. برخی از روش‌های تشخیصی که پزشکان ممکن است برای تشخیص این بیماری استفاده کنند، عبارت‌اند از:

• آزمایش‌های خون مانند آزمایش شمارش کامل خون و پانل متابولیک جامع
• آزمایش‌های کشت ادرار، مدفوع یا خلط برای تشخیص عفونت و نوع آن
• آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و مگنتوانسفالوگرافی برای پیداکردن محل شروع فعالیت غیرطبیعی مغز در افراد مبتلا به تشنج
• الکتروانسفالوگرامی برای بررسی تشنج یا فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز
• پونکسیون کمری برای برداشتن مایع مغزی-نخاعی و پیداکردن عفونت‌ها در مغز یا نخاع
• معاینه عصبی که مجموعه‌ای از آزمایش‌های نشان‌دهنده نحوه عملکرد سیستم عصبی است
• نظارت بر فشار داخل جمجمه (ICP) برای اندازه‌گیری فشار داخل جمجمه
• در موارد نادر، نمونه‌برداری از بافت مغز و بررسی نمونه در زیر میکروسکوپ

آیا پیشگیری از آنسفالیت مغزی امکان پذیر است

عفونت‌های ویروسی و ویروس‌هایی که توسط حشرات انتقال می‌یابند، دلایل متداول بیماری آنسفالیت هستند. شما می‌توانید خطر ابتلا به این عفونت‌ها و ویروس‌ها را با واکسیناسیون منظم کاهش دهید. روش‌های زیر می‌توانند به کاهش خطر گزش پشه و به‌تبع آن، پیشگیری از این بیماری کمک کنند:

• پوشیدن لباس‌های مناسب: پیراهن‌های آستین‌بلند و شلوار بپوشید و از کلاه برای محافظت از گوش‌های خود استفاده کنید
• استفاده از اسپری دافع حشرات: مطمئن شوید که اسپری حاوی DEET است و دستورالعمل‌های روی بسته‌بندی آن را بخوانید
• خشک نگه‌داشتن خانه: پشه‌ها در آب‌های راکد مانند آب درون گلدان‌ها یا سطل‌های زباله باز تخم‌گذاری می‌کنند؛ بنابراین، وسایل خانه را خشک نگه دارید و پس از خشک‌کردن وسایل مرطوب، از حشره‌کش استفاده کنید
• استفاده از توری و پنکه: از توری‌های پنجره استفاده کنید تا پشه‌ها نتوانند به درون خانه وارد شوند؛ ولی اگر پشه‌ها به درون خانه راه پیدا کرده‌اند، پنکه‌ها می‌توانند آن‌ها را سردرگم کنند و باعث کاهش احتمال نشستن آن‌ها روی پوست شما شوند.

عوارض بیماری آنسفالیت چیست؟ آیا کشنده است؟

آنسفالیت مغزی می‌تواند عوارض متعددی بر جای بگذارد که بسته به شدت بیماری و سرعت درمان متفاوت است. از جمله عوارض شایع آن می‌توان به مشکلات شناختی مانند اختلال حافظه، کاهش تمرکز و تغییرات رفتاری اشاره کرد. همچنین ممکن است فرد دچار مشکلات حرکتی مانند ضعف عضلانی، اختلال تعادل و مشکلات تکلم شود. تشنج‌های مکرر و مقاوم به درمان نیز از عوارض رایج هستند که ممکن است به صرع مزمن منجر شوند. در برخی موارد، کاهش سطح هوشیاری و حتی کما اتفاق می‌افتد و آسیب ساختاری به بافت مغزی ممکن است باعث نقص دائمی عملکردهای مغزی شود. علاوه بر این، برخی بیماران ممکن است دچار مشکلات روان‌پزشکی مثل هذیان یا تغییرات شخصیتی پایدار شوند. در موارد شدید و به ویژه اگر درمان به تأخیر بیفتد، آنسفالیت مغزی می‌تواند کشنده باشد، به‌خصوص نوع ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس که اگر درمان نشود مرگبار است. بنابراین، تشخیص سریع و درمان به موقع این بیماری نقش بسیار مهمی در کاهش عوارض و افزایش احتمال بهبودی کامل دارد.

تفاوت بیماری آنسفالیت مغزی و منژیت 

آنسفالیت مغزی و مننژیت هر دو بیماری‌های التهابی مهمی هستند که دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کنند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در محل التهاب است. در آنسفالیت، التهاب مستقیماً در بافت مغز رخ می‌دهد و معمولاً با علائمی مثل اختلال هوشیاری، تشنج، تغییرات رفتاری و مشکلات شناختی همراه است. در مقابل، مننژیت التهاب مننژها یا همان لایه‌های پوشاننده مغز و نخاع است که معمولاً با تب شدید، سردرد، سفتی گردن و حساسیت به نور بروز می‌کند. سفتی گردن یکی از علائم کلاسیک مننژیت است و کمتر در آنسفالیت دیده می‌شود. از نظر علل، آنسفالیت اغلب ویروسی است، به‌خصوص ویروس هرپس، اما مننژیت می‌تواند ویروسی، باکتریایی یا قارچی باشد که نوع باکتریایی آن خطرناک‌تر و اورژانسی‌تر است. هر دو بیماری نیازمند تشخیص سریع و درمان فوری هستند، اما علائم رفتاری و تغییر هوشیاری بیشتر به آنسفالیت مربوط می‌شود، در حالی که علائم سیستمیک و عصبی محیطی مثل سفتی گردن بیشتر در مننژیت دیده می‌شود.

روش های درمان آنسفالیت مغزی

پزشکان دلایل زمینه‌ای و علائم آنسفالیت را درمان می‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به این بیماری باید در بیمارستان بستری شوند تا پزشکان بتوانند علائم آن‌ها را تحت‌نظر بگیرند و در صورت بدترشدن علائم، بلافاصله اقدامات لازم را انجام دهند. روش‌های درمان این بیماری عبارت‌اند از:

• داروهای ضدتشنج: برای مدیریت تشنج‌هایی که نوع خودایمنی می‌تواند ایجاد کند، تجویز می‌شوند
• داروهای ضدویروسی: پزشکان اغلب همه آنسفالیت‌های ویروسی را با آسیکلوویر (Zovirax®) درمان می‌کنند
• کمک تنفسی: افراد مبتلا به آنسفالیت شدید ممکن است به اکسیژن‌درمانی یا دستگاه تنفس مصنوعی نیاز داشته باشند
• کورتیکواستروئیدها: هر دو نوع ویروسی و خودایمنی باعث التهاب یا تورم مغز می‌شوند و به‌تبع آن، روی مغز فشار می‌آورند. این داروها به کاهش تورم و فشار مغز کمک می‌کنند
• تغذیه روده‌ای: آنسفالیت شدید ممکن است باعث بیهوشی شود. افرادی که هوشیار نیستند، به تغذیه روده‌ای (تغذیه با لوله) نیاز دارند
• ایمونوگلوبولین: این دارو به درمان نوع خودایمنی کمک می‌کند
• تزریق وریدی: این روش از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کند
• مراجعه به متخصص سلامت روان: این بیماری ممکن است باعث ایجاد مشکلات حافظه و تغییرات شخصیتی شود؛ بنابراین، مراجعه به روان‌شناس بالینی ممکن است مفید باشد
• فیزیوتراپی: این بیماری ممکن است روی تعادل تأثیر بگذارد. متخصصان فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود تعادل کمک کنند و روش‌های جدیدی را برای انجام فعالیت‌های روزمره به بیمار آموزش دهند
• پلاسمافرزیس: این روش به درمان نوع خودایمنی کمک می‌کند
• گفتاردرمانی: این بیماری ممکن است باعث ایجاد مشکلات عصبی شود و روی گفتار تأثیر بگذارد؛ بنابراین، گفتاردرمانی می‌تواند مفید باشد

سخن پایانی

آنسفالیت مغزی بیماری خطرناکی است که می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند گیجی، خستگی، سردرد، حالت تهوع، تب بالا، تغییرات شخصیتی و مشکلات حافظه شود. خوشبختانه، درمان دلایل زمینه‌ای و علائم این بیماری امکان‌پذیر است. اگر علائم این بیماری را دارید، هر چه زودتر به اورژانس مراجعه کنید.