عدم تمرکز در کودکان و علائم آن

بسیاری از کودکان، به‌ویژه پسران، دامنه توجه کوتاهی دارند و حواسشان به‌راحتی پرت می‌شود. مهم‌ترین موضوع در بحث عدم تمرکز کودکان، شناخت علائم این عارضه و تلاش برای کنترل آن است. به‌طورکلی، حواس‌پرتی در کودکان دلایل متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها بیش‌فعالی (ADHD) است. البته این اختلال می‌تواند علائم و دلایل دیگری نیز داشته باشد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. 

علائم عدم تمرکز در کودکان چیست

کودکان گاهی حواسشان پرت می‌شود و نمی‌توانند تمرکز کنند. این اختلال ممکن است زمانی رخ دهد که کودک استرس دارد یا مشغول انجام کاری است. مشکلات تمرکز همیشه به معنای اختلال یادگیری نیست؛ اما عدم تمرکز در کودکان دارای علائم مشخصی است که والدین باید با آنها آشنا باشند تا در صورت نیاز، اقدامات درمانی مناسب انجام شود. در ادامه اصلی‌ترین علائم عدم تمرکز در کودکان آورده شده است:

1. خیره‌شدن به یک نقطه
2. قادر نبودن به حفظ رشته افکار
3. تکرار دستورالعمل
4. ناتوانی در تمرکز روی یک کار
5. صرف زمان طولانی برای اتمام یک کار
6. احساس خنگی یا بی‌حالی
7. بی‌قراری
8. وول‌خوردن یا جابه‌جایی مداوم روی صندلی
9. حرکت و جنب‌وجوش مداوم
10. قطع‌کردن سخن دیگران
11. زیاد صحبت‌کردن

علت عدم تمرکز در کودکان

عدم تمرکز در کودکان یکی از اختلالات رایج است که والدین را نگران می‌کند. بسیاری از والدین تصور می‌کنند علت آن اختلالات رشدی است، در حالی که در اغلب موارد منشأ روانی دارد و خوشبختانه قابل کنترل است. شناخت علت عدم تمرکز می‌تواند نقش مؤثری در درمان داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین دلایل عدم تمرکز کودکان بررسی شده است: 

اختلال بیش فعالی

اختلال بیش‌ فعالی (ADHD) یا نقض توجه یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که کودکان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. رفتار تکانشی، بی‌قراری و حواس‌پرتی از مهم‌ترین علائم این بیماری هستند. این اختلال می‌تواند در تحصیل و زندگی بزرگسالی کودک تأثیرگذار باشد. بنابراین والدین باید با نظارت روان‌پزشک، علائم بیش‌فعالی را در کودک کنترل کنند.

اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری - عملی (OCD) الگویی از افکار و ترس‌های ناخواسته را نشان می‌دهد که از آن تحت عنوان وسواس یاد می‌شود. متأسفانه وسواس فرد را به انجام رفتارهای تکراری از روی اجبار سوق می‌دهد و تمامی این کارها سبب می‌شود تا شخص از انجام فعالیت‌های روزانه خود بازبماند. ترس از آلودگی، ترس از دست دادن وسایل، افکار ناخواسته، تمایل مداوم به نظم و ترتیب وسایل، شک و تردید، بی‌قراری و استرس شدید از مهم‌ترین نشانه‌های این اختلال هستند. در پایان این نکته را باید متذکر شویم که خوشبختانه اختلال وسواس فکری عملی قابل‌درمان است.

استرس و اضطراب

استرس و اضطراب از دیگر عواملی هستند که می‌توان آنها را به‌عنوان یکی از دلایل عدم تمرکز در کودکان دانست. به‌طور کلی کودکان که به استرس مزمن دچار هستند می‌توانند علائمی نظیر تحریک‌پذیری، عصبانیت، خستگی، درد عضلانی، مشکلات گوارشی و اختلال در خواب را تجربه کنند، ازآنجایی‌که استرس می‌تواند با بروز بسیاری از مشکلات جسمی و روانی همراه باشد، والدین باید در اولین فرصت برای درمان و بهبود وضعیت کودک اقدام کنند.

اختلالات یادگیری

نخستین نکته‌ای که باید در خصوص اختلالات یادگیری دانست این است که این عارضه کاملاً با ناتوانی ذهنی متفاوت است، چراکه به‌طورکلی اختلالات یادگیری فقط بر عملکردهای خاصی تأثیر می‌گذارد و این در حالی است که کودکان ناتوان ذهنی، مشکلات گسترده‌ای در عملکردهای شناختی و رفتاری دارند. به‌طورکلی اگرچه که این بیماری دارای علائم زیادی است؛ اما در این میان نارساخوانی به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین اختلال یادگیری شناخته می‌شود. به این صورت که کودک مبتلا به اختلال یادگیری ممکن است در یادگیری نام رنگ‌ها، حروف، نام اشیا، شمردن یا سایر مهارت‌های یادگیری عملکرد کندی داشته باشد. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت این دسته از کودکان خواندن و نوشتن را به علت حواس‌پرتی بسیار و عدم تمرکز به‌کندی یاد می‌گیرند. مشکلات گفتاری و زبانی، اختلال در درک اطلاعات گفتاری و دامنه حافظه کوتاه نیز از دیگر مشخصه‌های این عارضه است. 

اختلال و کمبود خواب

کمبود خواب یکی از رایج‌ترین دلایلی است که سبب می‌شود تا کودکان در مدرسه تمرکز کافی نداشته باشند، چراکه خواب کافی و باکیفیت نقش مهمی را در توانایی‌های شناختی؛ مانند حل مسئله، خلاقیت، پردازش عاطفی و قضاوت دارد. بنابراین والدین باید به‌خوبی زمان و کیفیت خواب کودک خود را کنترل کنند.

راه‌های افزایش تمرکز کودکان

به‌طورکلی بسیاری از دانش‌آموزان، به‌ویژه کودکان خردسال، در تمرکز روی وظایف خود چه در خانه و چه در کلاس درس مشکل دارند. کودکان به طور طبیعی انرژی زیادی دارند و همین موضوع می‌تواند بر کاهش تمرکز آنها مؤثر باشد، ازاین‌روی والدین آگاه باید به‌منظور افزایش تمرکز از روش‌های زیر استفاده کنند تا بتوانند تا حد قابل‌توجهی تمرکز کودکان خود را افزایش دهند.

1. ایجاد یک محیط بدون وسایل و دستگاه‌های الکترونیکی
2. در دسترس نگه‌داشتن وسایل لازم
3. پایبندی به یک روتین منظم
4. استراحت کافی
5. انجام تمرینات مرتبط با حافظه
6. انجام فعالیت‌های زمان‌بندی‌شده
7. بازی با پازل
8. مسئولیت سپردن به کودک
9. آشپزی‌کردن
10. ورزش‌کردن

عوارض عدم تمرکز کودکان

شناخت عوارض و علائم عدم تمرکز در کودکان می‌تواند تا حد قابل‌توجهی بر درمان و کنترل این عارضه مؤثر باشد، باتوجه‌به اهمیت این موضوع در ادامه این بخش سعی شده مهم‌ترین عوارض و علائم عدم تمرکز کودکان گردآوری شود.

1. بی‌قراری
2. تلاش برای آرام نشستن
3. صحبت‌کردن زیاد و قطع‌کردن صحبت دیگران
4. مشکلات رعایت نوبت در بازی‌ها یا مکالمات
5. حواس‌پرتی
6. عدم پیروی از قوانین
7. دست‌وپاچلفتی بودن در اجتماعی
8. رفتار تکانشی
9. انجام کار بدون فکرکردن
10. ناتوانی در سازماندهی تکالیف مدرسه

درمان عدم تمرکز در کودکان

خوشبختانه امروزه روش‌های متعددی در جهت درمان اختلال عدم تمرکز کودکان وجود دارد که والدین می‌توانند از آنها تحت‌نظر پزشک استفاده کنند. اما آنچه در وهله اول اهمیت زیادی دارد، آموزش والدین در جهت مدیریت رفتار خود است. زیرا زمانی که والدین در زمینه علت عدم تمرکز در کودکان آگاه باشند می‌تواند نقش مؤثری را در کنترل و درمان این عارضه داشته باشند. اما همان‌طور که اشاره شد روش‌های متعددی در زمینه درمان عدم تمرکز در کودکان وجود دارد که در این میان سه روش زیر به‌عنوان مؤثرترین روش‌های درمانی این اختلال شناخته می‌شوند.

رفتاردرمانی

معمولاً کودکانی که عدم تمرکز را تجربه می‌کنند می‌توانند رفتارهای عجیبی از خود نشان دهند که تنها راه کنترل این رفتارها نظارت و مدیریت دقیق بر رفتارهای کودک و آموزش مهارت‌های زندگی به او است.

دارودرمانی

مصرف دارو یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان عدم تمرکز در خردسالان شناخته می‌شود، در این روش روان‌پزشک با تجویز دارو سعی می‌کند تا علائم این بیماری را کنترل کند و میزان عدم تمرکز در خردسال را کاهش دهد. اما دارودرمانی به‌تنهایی نمی‌تواند این بیماری را درمان کند، بلکه دارودرمانی باید توأم با رفتاردرمانی باشد.

نوروفیدبک

در یک نگاه کلی شاید سؤال شما هم باشد که نوروفیدبک چیست؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت نوروفیدبک (NFB) نوعی شیوه نوین درمانی است. در این روش درمانی از رابط مغز و کامپیوتر (BCI) استفاده می‌شود تا فعالیت امواج مغزی فرد در یک بازه زمانی با یک حسگر ردیابی شود، پس از تفسیر فعالیت امواج مغزی پزشک می‌تواند با تعدیل فعالیت امواج مغزی خاص از طریق یک (افکتور) روند فرایندهای یادگیری بیمار را تنظیم کند. ضمن اینکه نوروفیدبک می‌تواند تا حد قابل‌توجهی میزان حواس‌پرتی را نیز کاهش دهد.

سخن پایانی

«تمرکز کن!»، «به من توجه کن!» یا «فقط دو صفحه دیگر مانده، بعدش می‌توانی یک کم استراحت کنی.» از جمله جملات آشنایی هستند که ممکن است والدین کودکانی که با اختلال تمرکز مواجه‌اند، هر روز آنها را تکرار کنند. به‌طورکلی عدم تمرکز در کودکان مشکلی رایج است که خوشبختانه می‌توان علائم آن را تا حد قابل‌توجهی کنترل کرد.

برای درمان این عارضه همواره به والدین پیشنهاد می‌شود به‌منظور کاهش علائم حواس‌پرتی در کودکان از روش‌های مختلفی نظیر مدیریت زمان، بازی درمان و... استفاده کنند. عدم تمرکز در خردسالان نوعی اختلال رایج در پسران شناخته می‌شود که خوشبختانه با افزایش سن علائم آن تا حد قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.