بیش فعالی چیست

 بیش فعالی چیست؟ سوالی که این روزها ذهن بسیاری از والدین را درگیر خود کرده است. اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) یک بیماری مزمن است که بر احساسات، رفتارها و توانایی فرد برای یادگیری چیزهای جدید تاثیر می‌گذارد. این بیماری عمدتا کودکان را درگیر می‌کند؛ اما می‌تواند در بزرگسالان هم رخ دهد. افراد مبتلا به ADHD ممکن است در تمرکز حواس خود روی یک کار واحد یا ثابت نشستن برای مدت طولانی مشکل داشته باشند. حتی بسیاری از افراد، بی‌توجهی و تغییرات در سطح انرژی را تجربه می‌کنند و این مشکلات می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر تحصیل، کار، روابط و زندگی خانوادگی آن‌ها داشته باشد.

اما دلیل ADHD چیست؟ چند نوع مختلف دارد؟ چگونه آن را تشخیص می‌دهند؟ و راه درمان آن چیست؟ در این مقاله از مجله پزشکی مرکز فوق تخصصی دستگاه rtms در تهران به همه سوالات شما در مورد این اختلال پاسخ داده‌ایم؛ پس تا آخر مقاله همراه ما باشید.

علت بیش فعالی

 با وجود شیوع این اختلال، پزشکان هنوز مطمئن نیستند که علت این بیماری چیست. محققین بر این باورند که بیش‌فعالی منشا عصبی دارد. البته ژنتیک هم احتمالا در ایجاد آن نقش داشته باشد. تحقیقات نشان داده است که کاهش دوپامین یک عامل در ایجاد این اختلال به شمار می‌آید. در واقع دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به انتقال سیگنال‌ها از یک عصب به عصب دیگر کمک می‌کند. همچنین این ماده در تحریک واکنش‌ها و حرکات عاطفی نقش دارد.

تحقیقات دیگر حاکی از تفاوت ساختاری در مغز است. این یافته‌ها نشان داده‌اند که افراد مبتلا به بیش فعالی، حجم ماده خاکستری کمتری دارند. ماده خاکستری شامل نواحی مغز است که به سخن گفتن، خودکنترلی، تصمیم‌گیری و کنترل عضلات کمک می‌کند. البته محققان هنوز در حال بررسی علل بالقوه بیش‌فعالی، مانند سیگارکشیدن در دوران بارداری هستند. البته امروزه روش‌های جدیدی مانند نقشه مغزی به تشخیص این عارضه کمک می‌کنند. اگر بیش‌فعالی درمان نشود، می‌تواند منجر به تعدادی از عوارض طولانی‌مدت شود. این عوارض احتمالا شامل موارد زیر باشند:

• عزت‌نفس ضعیف
• افسردگی و اضطراب
• اختلالات اشتها
• مشکلات خواب
• اختلال مصرف مواد
• رفتارهای پرخطر و تکانشی
• حوادث رانندگی و صدمات مکرر
• داشتن مشکل در روابط و تعاملات اجتماعی

مهمترین علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان

بسیاری از علائم بیش‌فعالی می‌توانند رفتارهای معمول دوران کودکی باشند؛ بنابراین تشخیص اینکه چه علائمی با ADHD مرتبط است، دشوار خواهد بود. اگرچه بیشتر پزشکان حداقل تا سن 4 سالگی کودک مبتلا به این اختلال را تشخیص نمی‌دهند؛ اما برخی از کودکان ممکن است زودتر از آن علائم را نشان دهند. اکثر علائم این بیماری به رفتار معمولی کودکان نوپا شبیه است. اما چند نشانه قوی وجود دارد که نشان می‌دهد کودک نوپای شما احتمالا ADHD دارد:

• آن‌ها اغلب در پیش‌دبستانی یا مهدکودک دچار مشکل می‌شوند
• رفتار آن‌ها با اکثر بچه‌های هم سن متفاوت است

باتوجه‌به آمار انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا، بیش از 60درصد از کودکان مبتلا به ADHD هنوز در بزرگسالی علائم را دارند. برای بسیاری از افراد، علائم بیش فعالی اغلب با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ اما بی‌توجهی و تکانشگری ممکن است ادامه پیدا کند. هرچند علائم این اختلال از هر فردی به فرد دیگر و در هر سنی متفاوت است اما به طور کل مهمترین علائم بیش فعالی در کوکان و بزرگسالان را می‌توان به موارد زیر اختصاص داد:

• به طور مداوم حواس‌پرت هستند
• کارها را به طور مداوم فراموش می‌کنند
• در کارها بی‌دقتی می‌کنند
• نمی‌توانند به خوبی تمرکز کنند
• نمی‌توانند نظم و ترتیب را رعایت کنند
• توجهی به جزئیات ندارند
• نمی‌توانند به قوانین وضع شده، توجه و به آنها عمل کنند

بیش فعالی در کودکان

اختلال کمبود توجه بیش فعالی در کودکان یک تفاوت در رشد مغز است که می‌تواند بر توانایی تمرکز و خودکنترلی آن‌ها تاثیر بگذارد. باتوجه‌به آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات‌متحده، حدود 8.8درصد از افراد 3 تا 17 ساله در این کشور ADHD دارند. این آمار شامل 11.7درصد از پسران و 5.7درصد از دختران است. به‌طورکلی بیش فعالی در کودکان، با مشکلات در مدرسه همراه خواهد بود. اغلب کودکان مبتلا به این اختلال در یک محیط کلاس درس کنترل‌شده مشکل دارند.

پسران بیش از دوبرابر دختران در معرض بیش فعالی هستند. البته این موضوع احتمالا به این دلیل باشد که پسرها تمایل دارند علائم بارز بیش فعالی را نشان دهند. اگرچه برخی از دختران مبتلا به این عارضه ممکن است علائم واضح بیش فعالی را داشته باشند؛ اما بسیاری از آن‌ها این علائم را ندارند. علائم ADHD از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. نشانه‌های بیش فعالی در کودکان شامل ترکیبی از علائم زیر را نشان دهند:

• بی توجهی: کودک شما ممکن است در توجه‌کردن مشکل داشته باشد یا به‌راحتی حواسش پرت شود
• تکانشگری: کودک شما بدون فکر‌کردن رفتار می‌کند
• بیش فعالی: کودک شما به ‌طور دائمی در حال حرکت است یا بیش از حد صحبت می‌کند

در بسیاری از موارد، دختران مبتلا به بیش فعالی ممکن است:

• مرتب رویاپردازی کنند
• بیش از حد پرحرف باشند

دلایل بیش فعالی در کودکان

پزشکان به‌صورت دقیق نمی‌دانند که علت بیش فعالی چیست. اما از هر 4 کودک مبتلا به این اختلال، یکی از والدین آن مبتلا به ADHD بوده‌اند. تحقیقات نشان داده است که کودکان مبتلا به این بیماری احتمالا در موارد زیر تفاوت‌هایی داشته باشند:

• بخش‌هایی از مغز که مهارت‌های اجتماعی، توجه و حرکت را کنترل می‌کنند
• مواد شیمیایی که مسئول کنترل‌کردن ارتباطات در مغز هستند

همچنین کارشناسان بر این باورند که مغز کودکان مبتلا به ADHD دیرتر از مغز کودکان بدون این بیماری بالغ می‌شود. مطالعات هیچ مدرکی مبنی بر اینکه این مشکل می‌تواند ناشی از قند، واکسن‌ها، فرزندپروری ضعیف یا تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی باشد پیدا نکرده‌اند.

بیش فعالی در نوجوانان

بر اساس یک نظرسنجی در سال 2016، این بیماری در بیش از 3.3 میلیون نفر از افراد 12 تا 17 ساله تشخیص‌ داده شده است. بیشتر کودکانی که ADHD در آن‌ها تشخیص داده می‌شود، باز هم در نوجوانی این مشکل را دارند. علائم بیش فعالی در نوجوانان مشابه علائم آن در کودکان است. این نشانه‌ها می‌تواند شامل حواس‌پرتی، نداشتن نظم و تمرکز ضعیف باشد.

در طول دوران نوجوانی، به ویژه با تغییرات هورمونی دوران نوجوانی و افزایش تقاضای مدرسه و فعالیت‌های فوق برنامه، علائم ADHD احتمالا بدتر شوند. به دلیل مشکلات حواس‌پرتی و تمرکز ضعیف، بسیاری از نوجوانان مبتلا به این عارضه در مدرسه مشکل دارند. اگر نوجوان تحت روش‌های درمان بیش فعالی مانند درمان به روش آر تی ام اس نباشد، احتمالا نمرات آن‌ها کاهش پیدا کند.

برای نوجوانان مبتلا به بیش فعالی عادی است که تکالیف را فراموش کنند، کتاب‌های درسی خودشان را گم کنند و از تکالیف کلاسی روزانه خود خسته شوند. آن‌ها احتمال دارد صحبت معلم و همکلاسی‌های خود را قطع کنند و در انجام تکالیف عجله کنند. حتی نوجوانان مبتلا به این عارضه ممکن است بی‌قرار باشند و برایشان نشستن در کلاس سخت باشد.

اغلب نوجوانان مبتلا به بیش‌فعالی آن‌قدر مشغول تمرکز بر چیزهای دیگر هستند که کار را فراموش می‌کنند. این عدم توجه به کار، منجر به نمرات بد در امتحانات و قبول‌شدن در تیم‌های ورزشی، فعالیت‌های بعد از مدرسه و گروه‌های همسالان می‌شود.

بیش فعالی در بزرگسالان

هر بزرگسالی که ADHD دارد، در کودکی این مشکل را داشته است. برخی از آن‌ها در دوران کودکی تشخیص داده شدند؛ اما بعضی دیگر در اواخر زندگی متوجه می‌شوند. بیش فعالی در بزرگسالان یک اختلال مغزی است که در توجه‌کردن مشکل دارند. بیش‌فعالی درمان‌نشده در بزرگسالان می‌تواند تاثیر منفی بر بسیاری از جنبه‌های زندگی داشته باشد. علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و بی‌حوصلگی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در محل کار، خانه و روابط شود.

هنگامی که ADHD بزرگسالان داشته باشید، علائم می‌تواند از خفیف تا جدی متغیر باشد و در طول زمان تغییر کند. هیچ دو نفر مبتلا به ADHD دقیقا شبیه هم نیستند. اگر فرد مبتلا، به کاری که انجام می‌دهد، علاقه‌مند یا هیجان‌زده باشد، احتمالا بتواند تمرکز کند؛ اما برخی از اشخاص مبتلا به این اختلال تحت هر شرایطی در تمرکز مشکل دارند. برخی افراد به دنبال انگیزه هستند؛ اما برخی دیگر از آن اجتناب می‌کنند. همچنین برخی از افراد مبتلا به بیش فعالی می‌توانند گوشه‌گیر و غیراجتماعی باشند.

بیش فعالی تکانشی چیست؟

برای تشخیص بهتر ADHD، این بیماری به سه دسته یا نوع دسته‌بندی شده است. براین‌اساس بیماری به سه نوع اختلال نقص توجه «Predominantly inattentive»، بیش فعالی تکانشی «Predominantly hyperactive-impulsive» یا ترکیبی از هر دو تقسیم می‌شود. بیش فعالی تکانشی با علائم تکانشگری و بیش‌فعالی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این نوع می‌توانند علائم بی‌توجهی را داشته باشند؛ اما به اندازه علائم دیگر مشخص نیست. علائم این نوع بیش فعالی چیست؟

• حالت غرزدن، بی‌قراری یا احساس بی‌قراری دارند
• با ثابت نشستن مشکل دارند
• مدام صحبت می‌کند
• اشیاء را لمس و با آن‌ها بازی می‌کنند
• برای شرکت در فعالیت‌های آرام مشکل دارند
• دائما در حال حرکت هستند
• بی‌تاب هستند
• به عواقب کار فکر نمی‌کنند
• پاسخ‌ها و نظرات نامناسب را به زیان می‌آورند

کودکان مبتلا به بیش فعالی تکانشی باعث اختلال در کلاس درس می‌شوند. چراکه آن‌ها یادگیری را برای خود و سایر دانش‌آموزان دشوارتر می‌کنند. براساس آمارها بیش فعالی تکانشی در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. همان‌طور که گفته شد، ADHD یک اختلال مغزی است که تمرکز را سخت می‌کند.

ارتباط ADHD با افسردگی

اختلال بیش فعالی و افسردگی می‌توانند دست‌به‌دست هم بدهند. گاهی اوقات پزشکان آن‌ها را بیماری‌های همراه یا همزیستی می‌نامند؛ به این معنی که شما می‌توانید هر دو را هم‌زمان داشته باشید. افسردگی چیزی بیشتر از یک مورد افسردگی و حزن و اندوه گاه‌به‌گاه است. این مشکل غم و ناامیدی عمیقی است که احتمالا کارکردن، مدرسه رفتن یا خوابیدن را سخت کند. بر اساس آمارها تا 30درصد از کودکان مبتلا به ADHD  دارای یک اختلال خلقی جدی مانند افسردگی هستند. برخی از متخصصان می‌گویند که بیش از نیمی از افرادی که این بیماری را دارند، در مقطعی از زندگی خود درمان افسردگی را دریافت خواهند کرد.

افراد مبتلا به بیش‌‍فعالی بیشتر از دیگران با اضطراب و افسردگی روبه‌رو هستند. در بیشتر موارد اضطراب زودتر ظاهر می‌شود. اما افسردگی با بالارفتن سن کودک بیشتر ظاهر خواهد شد. هر یک از این مشکلات می‌توانند علائمی شبیه به ADHD مانند تمرکز ضعیف و بی‌قراری ایجاد کنند. برخی از علائم بیش فعالی و افسردگی بسیار شبیه هم هستند؛ در نتیجه تشخیص و درمان آن شرایط را دشوار می‌کند. برای مثال، یکی از نشانه‌های افسردگی و ADHD مشکل در تمرکز است. اگر داروهایی برای کمک به علائم ADHD خود مصرف می‌کنید، احتمالا بر عادات خواب یا خوردن شما تاثیر بگذارند که هر دو می‌توانند نشانه‌های افسردگی باشند. در کودکان، بیش فعالی و بدخلقی می‌تواند از علائم افسردگی و بیش‌فعالی باشد.

همچنین، افراد مبتلا به بیش‌فعالی زمانی که با علائم خود مشکل دارند، می‌تواند منجر به افسردگی شود. کودکان احتمالا در مدرسه یا با همبازی‌های خود مشکل داشته باشند یا بزرگسالان ممکن است در محل کار به مشکل برخورد کنند. این شرایط می‌تواند منجر به احساس عمیق ناامیدی و سایر علائم افسردگی شود.

روش های تشخیص بیش فعالی

 هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند بیش‌فعالی را در شما یا فرزندتان تشخیص دهد. مطالعه‌ای در سال 2017 بر مزایای یک آزمایش جدید برای تشخیص ADHD بزرگسالان تاکید کرد؛ اما بسیاری از پزشکان معتقدند تشخیص ADHD را نمی‌توان بر اساس یک آزمایش انجام داد.

برای تشخیص بیماری، پزشک علائمی را ارزیابی می‌کند که شما یا فرزندتان در 6 ماه گذشته داشته‌اید. احتمالا پزشک اطلاعاتی را از معلمان یا اعضای خانواده جمع‌آوری می‌کند و ممکن است از چک‌لیست‌ها و مقیاس‌های رتبه‌بندی برای بررسی علائم استفاده کند. همچنین پزشکان یک معاینه فیزیکی برای بررسی سایر مشکلات سلامتی انجام می‌دهند.

اگر شما یا فرزندتان به ADHD مشکوک هستید، با پزشک در مورد ارزیابی صحبت کنید. برای فرزندتان هم می‌توانید با مشاور مدرسه به مشورت بپردازید. معمولا مدارس به‌ طور منظم، کودکان را از نظر شرایطی که ممکن است بر عملکرد آموزشی آن‌ها تأثیر بگذارد، ارزیابی می‌کنند. برای بررسی بیشتر، یادداشت‌ها و مشاهداتی در مورد رفتار خود یا فرزندتان به پزشک یا مشاور ارائه دهید.

نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) به‌عنوان یک روش جدید و موثر برای درمان بیش‌فعالی معرفی می‌شود. نقشه مغزی یک روش تشخیصی است که در آن از پردازش مغزی یا EEG، میزان فعالیت الکترونیکی را در بخش‌های مختلف مغز اندازه‌گیری می‌شود. در واقع به کمک الکتروانسفالوگرافی کمی می‌توان عملکرد مغز را بررسی کرد. با این روش می‌توان مشخص کرد که فعالیت الکتریکی در کدام بخش مغز کم یا زیاد شده است؛ پس با تشخیص نقاط ضعف و قدرت، می‌توان اختلالات را تشخیص داد.

 راه درمان بیش فعالی

انواع درمان این اختلال شامل روان‌درمانی یا گفتاردرمانی است. در گفتاردرمانی، با شما یا فرزندتان در مورد اینکه چگونه ADHD بر زندگی شما تاثیر می‌گذارد و راه‌هایی برای کمک به مدیریت آن کمک می‌کند، بحث می‌شود. نوع دیگر از درمان، رفتاردرمانی است. این درمان نحوه نظارت و مدیریت رفتار آموزش داده می‌شود. هنگامی که شما با بیش‌فعالی زندگی می‌کنید، دارو هم می‌تواند بسیار مفید باشد. داروهای ADHD به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بر مواد شیمیایی مغز تاثیر بگذارند تا شما بتوانید تکانه‌ها و اعمال خود را بهتر مدیریت کنید.

درمان دارویی

 دو نوع اصلی از داروهای مورداستفاده برای درمان بیش‌فعالی، محرک و غیرمحرک هستند. محرک‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS) رایج‌ترین داروهای ADHD به شمار می‌آیند. این داروها با افزایش مقدار مواد شیمیایی مغز کار می‌کنند.

اگر محرک‌ها به خوبی عمل نکنند یا عوارض جانبی آن‌ها برای شما یا فرزندتان دردسرساز باشد، پزشک ممکن است یک داروی غیرمحرک را پیشنهاد کند. برخی از داروهای غیرمحرک با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز عمل می‌کنند. البته داروهای ADHD علاوه‌بر فوایدی که دارند، می‌توانند عوارض جانبی زیادی هم داشته باشند.

درمان rTMS

زمانی که رویکردهای مبتنی بر دارو برای درمان بیش‌فعالی موثر نباشد، پزشکان ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری مانند تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال پیوسته (rTMS) را تجویز کنند. این درمان که به‌عنوان یک روش بدون دارو شناخته می‌شود، شامل استفاده از پالس‌های مغناطیسی برای هدف قراردادن قسمت‌های خاصی از مغز است. این یک روش غیرتهاجمی است که معمولا بین 30 تا 60 دقیقه انجام می‌شود .در ادامه کلیه مراحلی که در یک جلسه درمانی معمولی rTMS می‌توانید انتظار داشته باشید، آورده شده است:

• در انجام این روش ابتدا بیمار می‌نشینید یا دراز می‌کشید و پزشک یک سیم‌پیچ الکترومغناطیسی مخصوص در نزدیکی سر به‌ویژه ناحیه‌ای از مغز که خلق‌وخو را تنظیم می‌کند، قرار می‌دهد
• سیم‌پیچ پالس‌های مغناطیسی به مغز تولید می‌کند. این شرایط نمی‌تواند دردناک باشد؛ اما ممکن است مانند ضربه‌زدن به سر باشد
• این پالس‌ها جریان‌های الکتریکی را در سلول‌های عصبی تولید می‌کنند

این جریان‌های الکتریکی سلول‌های مغز را به روشی پیچیده تحریک می‌کنند که می‌تواند به درمان بیماری کمک کند. بعضی از پزشکان احتمالا سیم‌پیچ را در نواحی مختلف مغز قرار دهند. البته باید به این نکته هم توجه داشته باشید که شما می‌توانید پس از rTMS فعالیت‌های معمول خود، از جمله رانندگی را از سر بگیرید.

درمان‌های طبیعی

 علاوه بر دارو، چندین راه‌حل برای کمک به بهبود علائم ADHD پیشنهاد شده است. برای شروع، تغییر در شیوه زندگی ممکن است به شما یا فرزندتان در مدیریت علائم بیماری کمک کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) را توصیه می‌کند:

• پیروی از یک رژیم غذایی مغذی و متعادل
• داشتن حداقل 60 دقیقه فعالیت ‌بدنی در روز
• خواب زیاد
• محدودکردن زمان استفاده روزانه از تلفن، رایانه و تلویزیون

همچنین مطالعات نشان داده‌اند که یوگا، تای‌چی و گذراندن وقت در فضای باز می‌تواند به آرام‌کردن ذهن‌های بیش فعال کمک کند و علائم را کاهش دهد. مدیتیشن گزینه درمانی دیگری است. تحقیقات انجام‌شده در سال 2015 نشان می‌دهد که مدیتیشن احتمالا باعث بهبود دامنه توجه در افراد مبتلا به بیش‌فعالی شود. اجتناب از برخی آلرژن‌ها و افزودنی‌های غذایی هم یکی از راه‌های بالقوه برای کمک به کاهش علائم ADHD هستند.

جمع‌بندی

در این مقاله به طور کامل توضیح دادیم که بیش فعالی چیست و راه درمان آن کدام است؟ لازم است بدانید اگرچه این اختلال در کودکان بیشتر رخ می‌دهد؛ اما می‌تواند بزرگسالان را هم تحت تاثیر قرار دهد. اثرات ADHD می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برای تشخیص این اختلال، علائم باید بر زندگی روزمره شما تاثیر بگذارد. همانطور که در طول مقاله توضیح دادیم، برای تشخیص و درمان این اختلال روش‌های جدید ارائه شده‌اند. نقشه مغزی به‌عنوان روش تشخیص و دستگاه ار تی ام اس به عنوان روشی برای درمان، کمک زیادی به حل این مشکل کرده‌اند. برای درمان مناسب این مشکل به مرکز فوق تخصصی rtms در تهران مراجعه کنید.