تفسیر نوار مغز

سلول‌های مغز، سیگنال‌های الکتریکی بسیار کوچکی تولید می‌کنند که به آن‌ها امواج مغزی گفته می‌شود. فرکانس، دامنه و محل امواج مغزی دارای الگوهای مشخصی هستند و براساس وضعیت جسمی و ذهنی فرد تغییر می‌کنند؛ بنابراین، با تفسیر نوار مغز می‌توان اطلاعاتی درباره بیماری‌های فرد، به‌ویژه بیماری‌هایی مانند صرع و تشنج به دست آورد. در این مقاله از تهران rTMS با ما همراه باشید تا با نحوه خواندن جواب نوار مغز آشنا شوید.

تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم

نوار مغز سالم همانند نوار قلب سالم، کاملا طبیعی و یکنواخت به نظر می‌رسد و هیچ ناهنجاری قابل توجهی در ارتفاع، طول و سرعت هیچ کدام از امواج مغزی دیده نمی‌شود. شما می‌توانید به‌آسانی تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم را درک کنید؛ زیرا، امواج نوار مغز ناسالم، غیریکنواخت است و تکراری به نظر نمی‌رسند و دارای فرکانس، ارتفاع و شکل غیرعادی هستند.

زمانی که چشم‌ها بسته هستند، امواج مغزیِ نوار مغزی، معمولا آهسته و کم‌دامنه هستند و با نام امواج آلفا شناخته می‌شوند. زمانی که مغز هوشیار و بیدار است، امواجی با فرکانس بالاتر که به آن‌ها امواج بتا گفته می‌شود، در نوار مغزی مشاهده می‌شوند. هر چه خواب فرد عمیق‌تر باشد، امواج مغزی آهسته‌تر و بزرگتر دیده می‌شوند. این امواج بزرگتر اغلب با نام تتا یا دلتا شناخته می‌شوند.

در نوار مغز غیر نرمال، امواجی که نباید دیده شوند، مشاهده می‌شوند. برای مثال، اگر موج دلتا در نوار مغز فردی بزرگسال و هوشیار دیده شود، مشکلی در مغز وجود دارد؛ زیرا، امواج دلتا معمولا در طول خواب عمیق در نوار مغز بزرگسالان دیده می‌شوند.

اصطلاحات نوار مغز

برای تفسیر نوار مغز، ابتدا بهتر است با اصطلاحات نوار مغز مانند نام حسگرها و مناطقی که امواج آن‌ها را ثبت می‌کنند، آشنا شوید. مناطق یا لوب‌ها با حروف الفبای انگلیسی روی نوار مغز مشخص می‌شوند که عبارت‌اند از:

• F: لوب‌های پیشانی که در بخش پیشانی مغز و پشت پیشانی قرار دارند. آن‌ها مسئول حرکات ارادی، تفکر آگاهانه (برای مثال، تصمیمی که برای خوردن ناهار می‌گیرید)، یادگیری، گفتار و شخصیت شما هستند.
• T: لوب‌های گیجگاهی در دو طرف سر و بالای گوش‌هایتان قرار دارند. این لوب‌ها مسئول ایجاد خاطرات و احساسات هستند و در گفتار، شنیدن و ادراک (نحوه دیدن دنیای اطراف) نیز نقش دارند.
• P: لوب‌های آهیانه در بالای سر و پشت لوب‌های پیشانی قرار دارند. لوب‌های آهیانه نحوه احساس کردن، درک کردن، قضاوت کردن (برای مثال، فاصله دو جسم از یکدیگر) و توانایی ما در خواندن، نوشتن و حل کردن مسائل ریاضی را کنترل می‌کنند.
• O: لوب‌های پس‌سری: این لوب‌ها در پشت مغز قرار دارند و مسئول حس بینایی ما هستند. آن‌ها اطلاعات را از چشم‌های ما دریافت می‌کنند و به آنچه که در اطراف خود می‌بینیم، ترجمه می‌کنند.

تشخیص فرکانس امواج مغزی در تفسیر نوار مغز از اهمیت بالایی برخوردار است. فرکانس به تعداد امواج در هر ثانیه گفته می‌شود و واحد اندازه‌گیری آن هرتز (hz) است. 4 فرکانس اصلی که در نوار مغزی انسان دیده می‌شوند، عبارت‌اند از:

• امواج بتا (محدود فرکانس از 14 هرتز تا حدود 30 هرتز): امواج بتایی که دامنه کمی دارند، با تمرکز فعال یا با ذهنی مشغول و مضطرب مرتبط هستند. امواج بتا با تصمیمات حرکتی نیز مرتبط هستند.
• امواج آلفا (محدوده فرکانس از 7 هرتز تا 13 هرتز): امواج آلفا اغلب با مغزی آرام مرتبط هستند. این امواج ممکن است در نواحی پس‌سری و عقبی مغز دیده شوند. این امواج به‌ندرت در طول تفکر، محاسبات ذهنی و حل مسئله مشاهده می‌شوند. در بیشتر بزرگسالان، محدوده فرکانس این امواج از 9 تا 11 هرتز است.
• امواج تتا (محدود فرکانس از 4 هرتز تا 7 هرتز): امواج تتا به فعالیت مغزی در محدوده ذکرشده گفته می‌شود. این نوع امواج، اغلب در بزرگسالان جوان به‌ویژه در نواحی گیجگاهی و در طول هیپرونتیلاسیون مشاهده می‌شود. در افراد مسن، فعالیت امواج تتا با دامنه بزرگتر از 30 میلی‌ولت (به جز هنگام خواب‌آلودگی) کمتر دیده می‌شود.
• امواج دلتا (محدود فرکانس تا 4 هرتز): امواج دلتا معمولا در نوار مغزی نوزادان دیده می‌شود. در افراد بزرگتر، امواج دلتا با مراحل عمیق خواب مرتبط هستند. این امواج در مغز افراد مبتلا به تشنج پنهان نیز مشاهده می‌شود. امواج دلتا ممکن است در هنگام بیداری نیز دیده شوند و به علت هیپرونتیلاسیون تقویت شوند.

وجود امواج غیرطبیعی در نوار مغز نشان دهنده چیست

امواج غیرطبیعی در تست نوار مغز نشانگر وجود مشکلی در ناحیه‌ای از فعالیت مغز هستند. تفسیر نوار مغز، بخشی از تشخیص بیماری است. به عبارت دیگر، امواج غیر طبیعی ممکن است به بیماری خاصی اشاره نکنند؛ ولی، می‌توانند احتمالات را محدود کنند. امواج غیرطبیعی می‌توانند در تشخیص بیماری‌های زیر به پزشک کمک کنند:

• اختلالات تشنج: تشخیص اختلالات تشنج را می‌توان مهم‌ترین کاربرد نوار مغزی به شمار آورد. صرع یک اختلال مغزی است که تشنج، اسپاسم عضلانی، احساسات یا رفتارهای عجیب از علائم آن هستند.
• اختلالات خواب: بی‌خوابی و نارکولپسی از مهم‌ترین اختلالات خواب محسوب می‌شوند. افراد مبتلا به بی‌خوابی در به خواب رفتن یا ماندن در وضعیت خواب با مشکلاتی روبرو هستند. نارکولپسی نیز به خواب‌آلودگی شدید و به خواب رفتن ناگهانی و غیر قابل کنترل در طول روز گفته می‌شود. محققان بر این باروند که سطح پایین ماده‌ای شیمیایی به نام هیپوکرتین در مغز ممکن است علت نارکولپسی باشد.
• تومورهای مغزی: تومورهای مغزی انواع مختلفی دارند و ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی) باشند. سردرد، تشنج، تغییرات حسی، مشکلات حرکتی، خستگی و تغییرات رفتاری از علائم تومورهای مغزی به شمار می‌روند.
• آسیب مغزی: آسیب مغزی اغلب ناشی از سکته مغزی یا کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز است. علائم آسیب مغزی از سردرد و مشکلات مربوط به حفظ تعادل تا از دست دادن هوشیاری و کما به شدت آسیب، بستگی دارد.
• زوال عقل: زوال عقل به از دست دادن حافظه، اختلال در توانایی‌های ذهنی مانند تفکر و صحبت کردن و گاهی مشکلات رفتاری گفته می‌شود.
• عفونت‌های مغزی: آبسه مغزی و التهاب بافت مغز از مهم‌ترین انواع عفونت‌های مغزی هستند. سردرد، تشنج، تغییر در وضعیت روانی و تغییر در رفتار یا شخصیت از علائم عفونت‌های مغزی به شمار می‌روند.
• سکته مغزی: زمانی که جریان خون به مغز قطع می‌شود و سلول‌های مغزی می‌میرند، گفته می‌شود فرد دچار سکته مغزی شده است. فلج یا ضعف ناگهانی، بی‌حسی، افتادگی صورت، تغییر در گفتار و مشکل در درک کلمات از علائم سکته مغزی محسوب می‌شوند.
• اختلالات توجه: اختلال کمبود توجه و اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی در گروه اختلالات توجه، قرار می‌گیرند. مشکل در توجه کردن، متمرکز ماندن و کنترل رفتار از علائم این اختلالات به شمار می‌روند.
• اختلالات رفتاری: اختلال نافرمانی مقابله‌ای و اختلال سلوک را می‌توان در دسته اختلالات رفتاری قرار داد. این اختلالات روی روابط اجتماعی، کاری و خانوادگی بیمار تأثیر قابل توجهی می‌گذارند. پزشک با تفسیر نوار مغز می‌تواند به سؤالاتی مانند «آیا فرد به علت دلایل فیزیکی به این اختلالات مبتلا شده است؟» پاسخ دهد.

همچنین بخوانید: تشخیص بیش فعالی با نقشه مغزی

امواج صرعی در نوار مغز

تشنج‌های ناشی از صرع به علت اختلال در فعالیت مغز ایجاد می‌شوند؛ به عبارت دیگر، نوار مغز، ناگهان مختل می‌شود و تغییر می‌کند. زمانی که فرد در طول نوار مغز دچار تشنج می‌شود، الگوهای عادی فعالیت مغز تغییر می‌کنند و الگوهای متفاوتی دیده می‌شوند.

در تشنج‌های کانونی، تشنج از نقطه کانونی شروع می‌شود و تنها فعالیت بخشی از مغز که تشنج در آن رخ می‌دهد، تغییر می‌کند؛ بنابراین، امواج مغزی سایر بخش‌های مغز همانند زمانی که تشنج رخ نمی‌دهد، عادی باقی می‌مانند. اگر تغییر در فعالیت هر دو طرف مغز از ابتدای تشنج دیده می‌شود، فرد دچار تشنج عمومی شده است.

امواج تشنج در نوار مغز

امواج تشنج همانند الگوی سالم امواج مغزی نیستند. آن‌ها فرکانس بالاتری دارند و اغلب با تغییر در هوشیاری و رفتار، مرتبط هستند. در طول تشنج، ممکن است ابتدا مجموعه‌ای از امواج غیر عادی (شکلی نوک تیز و ریتمی تند دارند) و سپس امواج آهسته‌تر مشاهده شود.

سخن آخر

تفسیر نوار مغز ممکن است ساده به نظر برسد؛ ولی، به خاطر داشته باشید که نوار مغز ناسالم نمی‌تواند ثابت کند که شما به صرع یا سایر بیماری‌های ذکرشده در این مقاله مبتلا هستید. به عبارت دیگر، نوار مغز برخی از افراد، ممکن است ناسالم به نظر برسد؛ ولی، به هیچ بیماری عصبی مانند صرع مبتلا نباشند. نوار مغز بسیاری از افراد مبتلا به صرع، فقط هنگام رخ دادن تشنج، ناسالم به نظر می‌رسد؛ بنابراین، تنها با تفسیر نوار مغز نمی‌توان بیماری صرع را تشخیص داد.

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان یکی از انواع نوار مغزی را انجام داده است، می‌توانید برای تفسیر نوار مغز با پزشکان معتبر مانند متخصصان مرکز rtms در تهران ملاقات کنید. اگر با اصطلاح جدیدی روبرو شده‌اید، از پزشک بخواهید آن‌ها را برای شما توضیح دهد.

همچنین اگر تاکنون این آزمایش برایتان تجویز نشده است، بهتر است بدانید که پزشک باتجربه و ماهر مرکز ما می‌تواند معایب و مزایای نوار مغزی را برایتان توضیح دهد و در صورت نیاز، آن را برای شما تجویز کند. پس از تفسیر نوار مغز، او می‌تواند مناسب‌ترین روش درمانی مانند درمان به روش آر تی ام اس تحریک مغناطیسی مغز rtms را به شما توصیه کند.