سکته مغزی چیست

 آیا می‌دانید سکته مغزی چیست و چه علائمی دارد؟ آیا برای مواجه با آن و اقدامات سریع، دانش و آمادگی لازم را دارید؟ این عارضه، سن نمی‌شناسد و ممکن است گریبان‌گیر هر فردی و در هر سنی شود؛ حتی کسی که به‌ظاهر در سلامت کامل به سر می‌برد.

طبق گزارش انجمن مغز و اعصاب ایران هر ساله حدود ۱۸۰ هزار نفر دچار سکته مغزی می‌شوند. همچنین اعلام شده است که میانگین سن بروز این اتفاق در کشورمان حدود 10 سال کاهش یافته است؛ بنابراین کسب اطلاعات و آمادگی جهت بروز ناگهانی آن برای خودمان یا دیگران، امری مهم است. ما در این مقاله در مورد این بیماری به طور مفصل توضیح داده‌ایم. اگر می‌خواهید دقیق‌تر بدانید که سکته مغزی چیست و چه علائم و روش‌های درمانی دارد، تا انتها همراه ما باشید.

علائم قبل از سکته مغزی

گستره وسیعی از علائم مختلف، ممکن است پیش از رخ‌دادن سکته مغزی بروز پیدا کند. این علائم به‌طورکلی شامل تمام موارد زیر است:

• کرختی صورت، بازو یا پا به‌ویژه در یک طرف بدن (همی پارزی: فلج ناقص)
• فلج صورت
• عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
• اختلال در گفتار یا درک گفتار
• گیجی
• مبهم صحبت‌کردن
• تاری دید و دوبینی
• اختلال در راه‌رفتن
• ازدست‌دادن تعادل
• سردرد شدید و ناگهانی
• کاهش دید یا ازدست‌دادن کامل قدرت بینایی
• درد شدید در سر یا گردن
• افت فشارخون
• تنگی نفس و سرفه در شب
• درد قفسه سینه
• خستگی و بی‌حالی

 به دو نکته مهم توجه داشته باشید؛ اولاً، تمامی علائم فوق با هم رخ نمی‌دهند و بروز برخی از آنها کافی‌ست تا به فکر اقدام سریع باشید. نکته مهم بعدی این است که برخی از موارد فوق، ممکن است خیلی قبل‌تر از وقوع سکته بروز پیدا کنند؛ بنابراین در صورت تجربه هر یک از این علائم، بهتر است آنها را جدی بگیرید و به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید.

علائم سکته مغزی

برای اینکه ببینیم علائم سکته مغزی چیست، باید توجه کنیم که این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند، اما معمولاً به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند. بسیار مهم است که علائم اصلی هشداردهنده سکته را بشناسید و در صورت لزوم به‌سرعت با 115 تماس بگیرید. برخی از علائم رایج سکته مغزی به شرح زیر هستند:

• بی‌حسی یا ضعف: این عارضه می‌تواند در صورت، بازو یا پا رخ دهد و معمولاً تاثیر آن بر یک طرف بدن بیشتر نمایان می‌شود.
• سردرگمی یا اختلال در صحبت‌کردن: این حالت می‌تواند شامل گفتار نامفهوم یا بروز مشکل در یافتن کلمات مناسب باشد.
• مشکلات بینایی: مشکل بینایی می‌تواند در یک یا هر دو چشم بروز پیدا کند و شامل اختلالاتی مثل دوبینی، تاری دید یا سیاه‌شدن دید خواهد بود.
• سرگیجه یا ازدست‌دادن تعادل: این حالت می‌تواند شامل اختلال در راه‌رفتن، ازدست‌دادن تعادل یا عدم هماهنگی بدن باشد.
• سردرد شدید: این نوع سردرد معمولاً به طور ناگهانی و بدون علت مشخصی رخ می‌دهد.

از سایر علائم سکته مغزی که کمتر شایع هستند می‌توان غش، تشنج و ازدست‌دادن یا تغییر میزان هوشیاری را نام برد. زنان همچنین ممکن است هنگام بروز سکته مغزی علائمی از جمله ضعف عمومی، سرگردانی، گیجی، مشکلات حافظه، تهوع یا استفراغ را تجربه کنند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، برخی از افراد ممکن است چندین روز قبل از سکته مغزی جدی، علائمی مانند سردرد، بی‌حسی یا گزگز را تجربه کنند.

به یاد داشته باشید که باید سریع یا به‌اصطلاح F.A.S.T عمل کنید. اگر شما یا شخص دیگری علائم سکته مغزی را تجربه می‌کنید باید 4 مرحله زیر را در نظر داشته باشید:

• افتادگی و کج‌شدن صورت Face drooping
• ضعف در بازوها Arm weakness
• اختلال در گفتار Speech difficulty
• تماس با 115

 سکته‌ها ممکن است به‌صورت خاموش و بدون علائم نیز رخ دهند که به آنها سکته بی‌صدا یا خاموش می‌گویند. اگر به سکته مغزی یا TIA (Transient Ischaemic Attack) مشکوک هستید، همواره در سریع‌ترین زمانِ ممکن به دنبال کمک فوری پزشکی باشید.

عوارض بعد از سکته مغزی

پس از سکته مغزی، فرد ممکن است از نظر سلامتی مشکلات مختلفی را تجربه کند و بسته به اینکه کدام قسمت از مغز آسیب ‌دیده است، عوارض متفاوتی را تجربه کند. در راستای اینکه بهتر توضیح دهیم عوارض سکته مغزی چیست، در ادامه برخی از رایج‌ترین عوارض را با هم بررسی می‌کنیم.

• ورم مغزی Brain edema : تورم مغز بعد از سکته مغزی یک عارضه جدیست که می‌تواند باعث افزایش فشار داخل جمجمه، وخامت علائم عصبی و ایجاد فتق مغزی شود. این عارضه یکی از پیامدهای نامطلوب سکته مغزی است و نیاز به بستری و درمان طولانی‌مدت دارد.
• ذات الریه Pneumonia : بروز مشکلات تنفسی، عارضه بسیاری از بیماری‌های عمده است. ذات‌الریه به دلیل عدم توانایی فرد در حرکت‌کردن پس از سکته مغزی، رخ می‌دهد. مشکلات بلع غذا بعد از سکته، گاهی اوقات می‌تواند منجر به ورود مواد غذایی به مجاری تنفسی و به بروز پنومونی آسپیراسیون Aspiration pneumonia یا همان عفونت ریوی منتهی شود.
• افسردگی بالینی Clinical depression: یکی از عوارضی که اغلب با سکته مغزی رخ می‌دهد، افسردگی بالینی است. این عارضه که تا حد زیادی قابل‌درمان است، باعث واکنش‌های روحی و جسمی ناخواسته نسبت به تغییرات و آسیب‌های مختلف می‌شود. این امر پس از سکته مغزی بسیار رایج است، اما توجه کنید که شدت آن ممکن است در افرادی که پیش از سکته نیز دچار افسردگی بوده‌اند، بیشتر باشد.
• زخم بستر Bedsores: زخم‌هایی که به‌صورت تدریجی و ناشی از کاهش توانایی حرکت و فشار بر نواحی بدن به دلیل سکون فیزیکی ایجاد می‌شوند.

 سایر عوارضی که ممکن است بعد از سکته رخ دهد عبارت‌اند از:

• تشنج پس از سکته
• بی‌اختیاری ادرار
• بی‌اختیاری روده
• اختلال شناختی
• ترومبوآمبولی وریدی (تشکیل لخته خون)
• تب و عفونت
• عوارض قلبی و عدم تعادل

توجه کنید که هرچه این بیماری سریع‌تر درمان شود، احتمال بهبودی با کمترین عوارض در فرد بیشتر است؛ بنابراین، بلافاصله پس از شروع ارزیابی علائم این عارضه، به دنبال مراقبت‌های پزشکی و درمان مناسب باشید.

بعد از سکته مغزی چه اتفاقی می‌افتد

پس از سکته مغزی، آسیب به مغز می‌تواند منجر به مشکلات گسترده و طولانی‌مدت شود. اگرچه برخی از افراد ممکن است به‌سرعت بهبود یابند، اما بسیاری از افراد به حمایت و مراقبت بلندمدت نیاز دارند. شایع‌ترین انواع ناتوانی پس از این عارضه، تغییر در گفتار، یادگیری، درک و ضعف یا فلج در یک طرف بدن است.

پس از این بیماری هم ممکن است فرد در گرفتن یا بلندکردن اشیا، یافتن کلمات مناسب یا درک آنچه دیگران می‌گویند، دچار اختلال شود. همچنین ضعف در ماهیچه‌هایی که به گفتار کمک می‌کنند، اختلال در عملکرد ارتباط عصبی بین مغز و دهان، دشواریِ صحبت‌کردن، مشکلات خواندن و نوشتن ناشی از ضعف عضلات دست یا بروز مشکل در قدرت بینایی، از مواردی است که برای برخی افراد اتفاق می‌افتد. برخی از افراد ممکن است در چند هفته اول پس از سکته، دچار خستگی شدید (ضعف بدنی) شوند. برخی به طور کامل بهبود می‌یابند، اما برخی دیگر ناتوانی طولانی‌مدت یا حتی دائمی را تجربه می‌کنند.

در طول سه ماه اول پس از سکته، بیمار ممکن است پدیده‌ای به نام بهبودی خودبه‌خودی Spontaneous Recovery  را تجربه کند. در این پدیده، مهارت یا توانایی خاصی که در اثر سکته ازدست‌رفته بود، به طور ناگهانی بازمی‌گردد؛ زیرا مغز راه‌های جدیدی برای انجام وظایف مربوطه پیدا می‌کند. برخی از بیماران در ماه‌های اول پس از سکته، مشکلاتی مانند ذات‌الریه، حمله قلبی یا سکته دوم را تجربه خواهند کرد. این چالش‌ها می‌توانند اثرات قابل‌توجهی از نظر جسمی، ذهنی و عاطفی روی فرد داشته باشند و بنابراین ممکن است در برخی موارد لازم باشد حتی روند توان‌بخشی بیمار متوقف شود.

علت سکته مغزی

یکی از روش‌های اینکه بدانیم سکته مغزی چیست، بررسی علل آن است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به قسمتی از مغز قطع شود. برای بررسی اینکه علت سکته مغزی چیست، باید دو نوع اصلی از این عارضه را بشناسیم:

• سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic)- گرفتگی رگ: علت اصلی این نوع سکته این است که یک لخته خون یا ذرات مزاحم دیگر، رگ‌های خونی مغز را مسدود می‌کند. رسوبات چربی به نام پلاک نیز می‌توانند با تجمع در رگ‌های خونی باعث انسداد شوند. سکته مغزی ایسکمیک، شایع‌ترین نوع سکته مغزی است. یکی از بیماری‌هایی که منجربه بروز سکته ایسکمیک می‌شود، آنوریسم عروق مغزی است.
• سکته هموراژیک (Hemorrhagic) – خونریزی رگ: این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که یک سرخرگ در مغز دچار نشتی شده یا پاره شود (باز شود). خون نشت شده فشار زیادی به سلول‌های مغز وارد می‌کند و آسیبی جدی به آنها وارد می‌کند. سکته‌های هموراژیک کمتر از سکته‌های ایسکمیک رخ می‌دهند، اما عمدتاً شدیدتر و خطرناک‌تر هستند.

 برخی شرایط خاص پزشکی، بیماری‌های خاص و عادات سبک زندگی، می‌توانند خطر سکته مغزی را افزایش دهند. برخی از این عادات و شرایط ناسالم عبارت‌اند از:

• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• سیگارکشیدن
• چاقی
• دیابت
• مصرف بیش از حد الکل
• سابقه سکته مغزی
• حمله قلبی، یا ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلب) مانند فیبریلاسیون دهلیزی

تشخیص سکته مغزی

تشخیص سکته مغزی به کمک ترکیبی از روش‌ها انجام می‌شود. در ادامه، برخی از روش‌های رایجِ مورداستفاده برای تشخیص این عارضه را معرفی کرده‌ایم:

• بررسی سوابق پزشکی: پزشک متخصص در مورد علائم، سابقه پزشکی و عوامل خطرزای سکته مغزی از بیمار سوال خواهد کرد.
• معاینات فیزیکی و عصبی: پزشک یک معاینه فیزیکی شامل بررسی فشارخون، گوش‌دادن به قلب و ارزیابی سیستم عصبی را انجام می‌دهد.
• آزمایش‌های خون: آزمایش‌های خون می‌تواند به تعیین اینکه آیا بیمار کلسترول بالا، قند خون بالا یا عفونت دارد یا خیر، کمک فراوانی کند.
• آزمایش‌های تصویربرداری یا نوار مغزی: تشخیص سکته مغزی با نوار مغز امکان‌پذیر است. آزمایش‌های تصویربرداری، می‎توانند ظاهر، عملکرد و کیفیت سیستم تأمین خون مغز را بررسی کنند. همچنین تست نوار مغز می‌توانند قسمت آسیب‌دیده مغز را ترسیم کنند.

همچنین بخوانید: نوار مغزی چیست

 اکثر تصویربرداری‌های مغزی بی‌خطر و بدون درد هستند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. سی‌تی‌اسکنComputed Tomography  یا ام‌آرآی MRI: این اسکن‌ها می‌توانند خونریزی یا انسداد در مغز را نشان دهند.
2. تست‌های اولتراسوند(سونوگرافی عروق مغز) : سونوگرافی عروق مغز از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از رگ‌های خونی در گردن یا مغز استفاده می‌کنند.
3. آنژیوگرافی: در این آزمایش، یک‌ رنگ مخصوص به رگ‌های خونی تزریق و از آنها جهت بررسی وجود انسداد عکس اشعه ایکس گرفته می‌شود.

روش‌ های درمان سکته مغزی

روش‌های درمان به اینکه نوع سکته مغزی چیست و مدت‌زمان دریافت درمان پس از آن چقدر است، بستگی دارد. برخی از روش‌های مورداستفاده برای درمان این عارضه به شرح زیر هستند:

درمان سکته مغزی ایسکمیک

درمان اصلی سکته مغزی ایسکمیک دارویی به نام «فعال‌کننده بافتی پلاسمینوژن» است. این دارو، لخته‌های خونی را که رگ‌های خونی مغز را مسدود می‌کنند، می‌شکند.
ضمن اینکه این نوع از سکته را می‌توان با تزریق دارویی به نام «آلتپلاز»Alteplase  که لخته‌های خون را حل می‌کند و جریان خون را به مغز باز می‌گرداند، درمان کرد. این دارو به‌عنوان داروی "لخته شکن" و با نام ترومبولیز شناخته می‌شود.

البته تعداد کمی از سکته‌های ایسکمیک شدید را می‌توان با یک روش اورژانسی به نام ترومبکتومی Thrombectomy  نیز درمان کرد. این درمان، لخته‌های خون را از بین می‌برد و به بازگرداندن جریان خون به مغز کمک می‌کند.

درمان سکته مغزی هموراژیک

برای متوقف‌کردن خونریزی ناشی از سکته هموراژیک و نجات بافت مغز، ممکن است به دارو، جراحی یا اقدامات دیگر نیاز باشد. به‌عنوان‌مثال، روش‌های اندوواسکولار Endovascular  که می‌تواند به ترمیم نقاط ضعیف یا شکستگی در رگ خونی کمک کند، برای درمان سکته‌های هموراژیک خاص استفاده می‌شوند.

این نوع سکته‌ها را می‌توان با جراحی نیز درمان کرد. اگر خونریزی ناشی از پارگی آنوریسمAneurysm  یا برآمدگی رگ باشد، ممکن است یک گیره فلزی، کویل یا استنت در محل پارگی قرار دهند تا جلوی ازدست‌دادن خون را بگیرد.

اقدامات اورژانسی

اگر برای جلوگیری از لخته‌شدن خون از داروهای رقیق‌کننده استفاده می‌کنید، ممکن است لازم باشد دارو یا تزریق فرآورده‌های خونی برای مقابله با اثرات رقیق‌کننده‌های خون تجویز شود. همچنین داروهایی برای کاهش فشار در مغز (فشار داخل جمجمه)، کاهش فشارخون، جلوگیری از اسپاسم عروق خونی یا جلوگیری از تشنج دریافت کنید.

توان‌بخشی

توان‌بخشی، بخش مهمی از درمان سکته مغزی است. این گام می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های ازدست‌رفته خود را بازیابند، برخی فعالیت‌ها را دوباره یاد بگیرند و راه‌های جدیدی برای انجام کارها پیدا کنند.

روش‌های توان‌بخشی سکته مغزی

روش‌های توان‌بخشی و ریکاوری، باتوجه‌به اینکه نوع سکته مغزی چیست، برای بازیابی مهارت‌های ازدست‌رفته، یادگیری مجدد وظایف و یافتن راه‌های جدید برای انجام کارها مهم هستند. در اینجا برخی از روش‌های مورداستفاده برای توان‌بخشی و بهبود سکته مغزی آورده شده است:

• فیزیوتراپی و تمرینات توان‌بخشی: می‌تواند به بهبود قدرت، تحرک، انعطاف‌پذیری و هماهنگی بدن کمک کند و شامل تمریناتی برای بهبود تعادل، راه‌رفتن و دامنه حرکت است.
• کاردرمانی: می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های زندگی روزمره مانند لباس پوشیدن، حمام‌کردن و غذاخوردن را دوباره بیاموزند
• گفتاردرمانی: به افرادی کمک می‌کند که مشکلات ارتباطی و کلامی دارند؛ مثل مشکل در صحبت‌کردن یا درک زبان.
• شناخت درمانی: می‌تواند به افرادی که در قدرت حافظه، تفکر و حل مسئله دچار مشکل شده‌اند، کمک کند.
• مشاوره روان‌شناسی: می‌تواند به افراد کمک کند تا با اثرات عاطفی و روانی سکته مغزی مانند افسردگی، اضطراب و ناامیدی کنار بیایند.
• ابزارهای کمکی: ابزارهایی همچون عصاهای مخصوص، واکرها و غیره می‌توانند به افراد دارای معلولیت ناشی از سکته مغزی کمک کنند تا فعالیت‌های روزانه خود را راحت‌تر انجام دهند.

 روش‌های توان‌بخشی و ریکاوری بعد از سکته مغزی باتوجه‌به نیازها و شرایط هر فرد تعیین می‌شوند. شروع توان‌بخشی دراسرع‌وقت پس از سکته برای به حداکثر رساندن بهبودی بسیار مهم است.

توانبخشی سکته مغزی بدون دارو به روش rTMS

تحریک مغناطیسی مغز rtms یک تکنیک غیرتهاجمی است که برای تحریک سلول‌های مغز استفاده می‌شود. این روش در حال حاضر، به‌عنوان یک درمان بالقوه برای توانبخشی سکته مغزی بدون دارو در حال اعمال و بررسی است. برخی از یافته‌های مثبت مطالعات اخیر در مورد rTMS عبارت‌اند از:

• کاهش تحریک‌پذیری در قشر مغز در دوره‌های زمانی طولانی‌تر
• بهبود برخی از فرایندهای شناختی و تنظیم فعالیت در نواحی خاصی از مغز
• افزایش نوروپلاستیسیته (توانایی مغز در شکل‌گیری اتصالات و مسیرهای جدید) در طول تمرین حرکتی
• بهبود عملکرد دست و بازو برای برخی افراد
• بهبود حرکتی قابل‌توجه از جمله بهبود سرعت راه‌رفتن، کاهش اسپاستیسیتی (سفتی ماهیچه)، افزایش تعادل عملکردی و کنترل وضعیتی

 نتایج rTMS به‌عنوان درمانی برای توان‌بخشی سکته مغزی نویدبخش است. بااین‌حال، برای تعیین اثربخشی قطعی و استفاده بهینه از آن، تحقیقات بیشتری در دست انجام است.

علت گریه بیمار سکته مغزی

گریه پس از سکته مغزی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله:

• اثر سودبولبار یا ناخویشتن‌داری عاطفی: PBA یک بیماری عصبی است که باعث خنده یا گریه غیرقابل‌کنترل می‌شود، حتی در شرایطی که کاملاً نامناسب و بی‌دلیل است. این عارضه به علت قطع ارتباط بین لوب فرونتال (که احساسات را کنترل می‌کند) و مخچه و ساقه مغز (واسط رفلکس‌ها) ایجاد می‌شود. PBA را می‌توان با داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای (TCAs) و برخی مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs ) درمان کرد.
• گریه غیرقابل‌کنترل بعد از سکته: این حالت به‌صورت طغیان عاطفی با گریه‌های شدید بروز پیدا می‌کند که ناشی از تخریب جزئی هسته‌های رافه سروتونرژیک در ساقه مغز یا برآمدگی‌های صعودی آنها به سمت قشر مغز است. گزینه‌های درمانی برای این نوع گریه غیراختیاری شامل داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی است.
• افسردگی: افسردگی پس از سکته شایع است و می‌تواند باعث گریه یا سایر نوسانات احساسی شود. گزینه‌های درمانی برای این حالت نیز داروهای ضدافسردگی و همچنین جلسات روان‌درمانی است.

 اگر بیمار، گریه‌های غیراختیاری یا سایر تغییرات احساسی را تجربه می‌کند، باید با پزشک متخصص او صحبت کنید. پزشک می‌تواند علت اصلی این عارضه را مشخص و گزینه‌های درمانی مناسب را تجویز کند.

طول عمر بعد از سکته مغزی

امید به زندگی به عوامل مختلفی از جمله نوع سکته مغزی، شدت سکته مغزی و سن و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. در ادامه، چند یافته از پژوهش‌های اخیر در مورد امید به زندگی پس از بروز این عارضه را با یکدیگر بررسی می‌کنیم:

میانگین طول عمر بسته به نوع سکته مغزی، تقریباً 5 تا 10 سال گزارش شده است. یک پژوهش در کشور دانمارک نشان داد که در عرض سه هفته پس از بروز سکته ، 37.3 درصد از بیماران فوت کرده‌اند. مطالعه دیگری نشان داد از بین افرادی که تا پایان ماه اول فوت نکردند، حدود نیمی از آنها 5 سال زنده ماندند. امید به زندگی پس از سکته مغزی را می‌توان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی مانند ترک سیگار، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم بهبود بخشید. توان‌بخشی و دارودرمانی نیز می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش خطر این عارضه در آینده کمک کند.

به‌طورکلی، هرچه سکته شدیدتر (مثلاً از نوع هموراژیک و خونریزی داخلی) باشد یا هرچه سن بیمار بالاتر باشد، طول عمر پس از سکته کاهش پیدا می‎کند و بالعکس. برای شفاف‌شدن ذهنتان حتماً با پزشک خود در مورد امید به زندگی پس از بروز این عارضه سنگین صحبت کنید، زیرا او می‌تواند اطلاعات و برآوردهای دقیق‌تری را بر اساس موقعیت و شرایط خاص شما ارائه کند.

جمع‌بندی

در آخر، امید داریم که با اصلاح عادات ناسالم و سبک زندگی مخرب، بتوانید تا حد قابل‌قبولی از بروز سکته مغزی جلوگیری کنید. اما داشتن اطلاعات کافی درباره اینکه سکته مغزی چیست و انجام اقدامات صحیح در اولین فرصت برای بهبودی و افزایش امید به زندگی پس از درمان، حیاتی است. امیدواریم مطالعه این نوشتار برای شما عزیزان مفید بوده باشد. تیم متخصص و مجرب تهران rTMS در زمینه مشاوره و ارائه خدمات درمانی پیشرفته در خدمت شما عزیزان خواهد بود.