اختلال بلع که با نام اختلال دیسفاژی (Dysphagia) نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های شایع گوارشی است. افراد مبتلا به این اختلال هنگام قورت دادن غذا و مایعات یا حتی بزاق با مشکل مواجه می‌شوند. در فرایند بلع 50 جفت ماهیچه، دستگاه صوتی یا همان حنجره، مری و تعداد زیادی از اعصاب با هم هماهنگ می‌شوند. بروز هر گونه مشکل و ضعف در هر یک از این بخش‌ها باعث مشکل در بلع و مانع از ورود راحت غذا و مایعات به داخل مری و دستگاه گوارش خواهد شد. در این مقاله ابتدا راجع‌به این‌که اختلال بلع چیست، صحبت خواهیم کرد و سپس به توضیح درباره انواع، علائم، علل، چگونگی تشخیص، عوارض و روش‌های درمان این اختلال می‌پردازیم.
اختلال بلع چیست؟
در پاسخ به این سوال که اختلال بلع چیست، باید بگوییم که اختلال بلع مشکلی شایع است که در اثر آن فرآیند انتقال آب یا غذا از دهان به معده آسیب می‌بینند. در واقع افراد مبتلا به اختلال بلع نمی‌توانند غذا یا مایعات را به راحتی قورت دهند. این افراد بلافاصله بعد از خوردن مواد سفت یا غذاهای سرخ‌شده دچار سرفه، گیر کردن غذا در گلو و احساس خفگی می‌شوند.
کودکان مبتلا به سی پی یا فلج مغزی، افراد مبتلا به آلزایمر، پارکینسون، بیماری ای ال اس، بیماری ام اس و همچنین کسانی که سکته مغزی کرده‌اند، بیشتر از سایرین با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. این اختلال گاهی با درد نیز همراه است و در صورت عدم درمان به موقع ممکن است که به بیماری‌های تنفسی مانند ذات‌الریه تبدیل شود. به این نکته مهم توجه داشته باشید که درد هنگام بلع با اختلال بلع تفاوت دارد؛ اما احتمال این‌که اختلال بلع با درد همراه باشد، زیاد است.
انواع اختلال بلع
با توجه به این‌که کدام مرحله از فرایند بلع با مشکل مواجه شود، انواع اختلال بلع را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- دیسفاژی دهانی: یکی از انواع اختلال بلع که به آن دیسفاژی بالا نیز می‌گویند، دیسفاژی دهانی است. همان‌طور که از نام این نوع اختلال مشخص است، مشکل بلع در دهان و در اثرضعف زبان رخ می‌دهد. زبان افراد مبتلا به سکته مغزی در اثر ضعف قادر به حرکت و انتقال غذا از دهان به سمت حلق نیست. این افراد در جویدن غذا با مشکل مواجه می‌شوند.
- دیسفاژی حلقی: نوع دیگری از اختلال بلع که باعث بروز مشکل هنگام عبور غذا از گلو می‌شود، دیسفاژی حلقی یا اوروفارنکس نام دارد. این نوع اختلال بلع در بیماران مبتلا سکته مغزی، پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا بیماری ای ال اس شایع‌تر است؛ زیرا دیسفاژی حلقی از مشکلات اعصاب نشات می‌گیرد.
- دیسفاژی مری: دیسفاژی مری که با نام دیسفاژی پایین نیز شناخته می‌شوند، نوع دیگری از اختلال بلع است که در اثر انسداد یا التهاب مری ایجاد می‌شود. در این اختلال غذا نمی‌تواند از مری حرکت کرده و به معده برسد. پزشکان برای درمان این اختلال معمولا از عمل جراحی کمک می‌گیرند.
علائم اختلال بلع کدام است؟
در بخش قبلی دانستید که انواع اختلال بلع چیست. در این بخش با علائم این اختلال آشنا خواهید شد:
- آبریزش دهان
- احساس گیرکردن غذا در گلو
- احساس خفگی هنگام غذا خوردن
- احساس فشار در قفسه سینه یا گردن
- احساس سوزش سر دل
- برگشت یا رفلاکس مکرر اسید معده، غذا و مایعات به دهان هنگام بلعیدن
- سرفه کردن، عوق زدن یا پریدن غذا در گلو هنگام بلعیدن
- تغییر و گرفتگی صدا
- کاهش وزن غیرعمدی
- مشکل در جویدن غذا
- صاف کردن گلو به‌صورت مداوم
- ابتلا به آسپیراسیون یا وارد شودن مایعات و غذا به لوله تنفسی
- افزایش زمان لازم برای بلعیدن
- سرفه‌های مزمن
- خس‌خس کردن سینه
- استفراغ یا بالا آوردن غذا و مایعات
- خارج‌شدن مواد غذایی یا آب از بینی
- پنومونی یا عفونت مکرر ریه
- احساس سنگینی و سفتی در گلو
- شنیدن صدای غرغر هنگام بلعیدن غذا یا مایعات
- نداشتن توانایی در کنترل بزاق دهان
- مشکل در شروع فرایند بلع
- عدم توانایی کنترل مواد غذایی در دهان
- ابتلا به بیماری‌های تنفسی
- ادینوفاژی یا درد در زمان بلع
- گلو درد و ناتوانی در فرو بردن بزاق
درصورت داشتن یک یا چند مورد از علائم بالا حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا علائم شما را مورد ارزیابی قرار دهد.
علل اختلال بلعیدن
به نظر شما علل اختلال بلع چیست؟ چه عواملی در بروز این اختلال نقش دارند؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال‌ها به ادامه این بخش توجه کنید. از مهم ترین علل اختلال بلعیدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات مغزی ناشی از سکته مغزی در اثر عدم رسیدن اکسیژن به مغز به‌عنوان شایع‌ترین دلیل
- اختلالات مغزی ناشی از تومورهای مغزی
- انواع بیماری‌های عصبی عضلانی نظیر MS، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک(ALS)، آلزایمر، هانیتگتون و پارکینسون
- عدم هماهنگی عضلات درگیر در بلع به دلیل ابتلا فلج مغزی یا سی پی
- بیماری‌های عصبی عضلانی مانند انواعی از ازنوروپاتی‌ها و میوپاتی‌ها
- ابتلا به زروستومیا یا خشکی دهان
- تنگ شدن مری در اثر رفلاکس اسید معده
- ابتلا به سرطان مری
- سفت شدن پوست و بافت همبند در اثر ابتلا به بیماری خود ایمنی اسکلرودرمی
- وجود شکاف در کام و لب
- اشعه ایکس در پرتودرمانی ناحیه سر و گردن
- تضعیف و خستگی عضلات ارادی دهان در اثر ابتلا به اختلال خود ایمنی میاسنتی گراویس
- التهاب مری به دلیل بالا بودن سطح ائوزینوفیل به‌عنوان یک نوع گلبول سفید در خون
- انقباض ناهماهنگ عضلات مری به دلیل ابتلا به اسپاسم پراکنده
- آکالژیا یا ناآرامی عضله پایین مری و عدم اجازه ورود غذا به معده
چگونگی تشخیص اختلالات بلع
پزشکان برای تشخیص اختلالات بلع از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- روش تصویرداری شامل سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی
- روش آندوسکوپی فوقانی یا EGD برای مشاهده تغییرات مری و گلو
- روش مانومتری برای اندازه‌گیری فشار عضلات موجود در گلو هنگام بلع
- آزمایش امپدانس و PH برای اندازه‌گیری میزان اسید موجود در مری
- تست بلع باریم اطلاح شده برای تشخیص اختلال بلع از طریق تصاویر اشعه ایکس در زمان بلع غذاها و مایعات دارای باریم
- روش ازوفاگرام برای بررسی عملکرد مری از طریق تصاویر اشعه ایکس هنگام بلع مایع یا قرص حاوی باریم
- آزمایش خون برای بررسی مشکلات نهفته و کمبودهای تغذیه‌ای
- لارنکوسکوپی برای معاینه گلو و حنجره از طریق قراردادن اسکوپ کوچک در بینی بیمار
عوارض اختلال بلع چیست؟
وقتی بدانید اختلال بلع چیست و چه عوارضی دارد، با دیدن اولین علائم آن سریع‌تر به فکر درمان خواهید افتاد. از مهم‌ترین عوارض این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در دریافت مواد مغذی و مایعات کافی
- سوء تغذیه و کاهش وزن
- دهیدرات یا کم آب شدن بدن
- خفگی در اثر گیرکردن غذا در گلو
- سایلنت آسپیریشن یا آسپیراسیون خاموش در بازماندگان سکته مغزی
- عفونت‌های تنفسی فوقانی به ویژه پنومونی ناشی از آسپیراسیون
- ذات‌الریه در اثر ورود غذا یا مایعات به راه هوایی
- مرگ در اثر مسدود شدن کامل راه هوایی با غذا
- مشکلات گوارشی
روش های درمان اختلال بلع
بیماران برای درمان و مدیریت این اختلال باید به پزشکان متخصص تغذیه، متخصص آسیب‌شناسی گفتار، متخصص گوارش، متخصص مغز و اعصاب و در بعضی از موارد به جراحان مراجعه کنند. آن‌ها برای درمان اختلال بلع از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:
- تجویز داروهایی مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) برای مهار ریفلاکس اسید و GERD
- تجویز داروهای ضد اضطراب برای درمان مشکلات بلع ناشی از اضطراب
- تجویز داروهایی مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم و نیترات‌ها برای شل کردن LES
- تجویز داروهای کورتیکو استروئید برای درمان واکنش آلرژیک و اختلال بلع ناشی از آن
- تجویز داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت و اختلال بلع ناشی از آن
- تزریق بوتاکس یا سم بوتولینوم برای شل‌کردن عضلات اسفکتر
- جراحی با روش اتساع یا دایلیشن مری با قرار دادن یک بالن کوچک در داخل مری برای گسترش ناحیه باریک آن
- جراحی برای از بین بردن تومور یا بافت زخمی ایجادکننده انسداد یا باریک کردن مری
- تغییر سبک زندگی بیماران مبتلا به اختلالات عصبی با یادگیری تکنیک‌های جدید جویدن و بلعیدن
- تغییرات رژیم غذایی با ارائه تمرینات بلع و اطلاحات فیزیکی هنگام غذا خوردن
- استفاده از لوله تغذیه PEG برای وارد کردن به معده از طریق دیواره آن برای مصرف غذا و مایعات
- توانبخشی توسط آسیب‌شناس زبان و گفتار از طریق تمرینات مخصوص برای تقویت ماهیچه‌های درگیر بلع
- تغییر نحوه خوردن و آشامیدن از طریق راهنمایی‌های ارائه‌شده توسط آسیب‌شناس زبان و گفتار
- عمود نشستن در زمان خوردن غذا برای کاهش خطر خفگی
- آموزش‌ها و تکنیک‌های ارائه‌شده توسط آسیب‌شناس زبان و گفتار برای پاکسازی گلو با سرفه‌های کوچک
سخن پایانی
در این مقاله از سایت کلینیک تهران آر تی ام اس به این پرداختیم که اختلال بلع چیست و چگونه فرآیند بلع و قورت دادن غذا و مایعات را مختل می‌کند. سپس انواع اختلال بلع، علائم، علل بروز، روش‌های تشخیص، عوارض احتمالی و راه‌های درمان آن را به‌طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همچنین توضیح دادیم که این اختلال می‌تواند ناشی از بیماری‌های عصبی، مشکلات عضلانی یا انسداد مری باشد و درمان آن باتوجه‌به علت اصلی متفاوت است. آگاهی از این علائم و مراجعه به‌موقع به پزشک نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض جدی این بیماری دارد.
پست قبلی
به مشکل در قورت دادن غذا، مایعات و آب دهان اختلال بلع می‌گویند.
سکته مغزی
دیسفاژی دهانی، دیسفاژی حلقی و دیسفاژی مری
مرگ در اثر مسدود شدن کامل راه هوایی با غذا
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید