نقشه مغزی وسواس و تفاوت آن با نقشه مغزی سالم

نقشه مغزی (QEEG) یا الکتروانسفالوگرافی کمی، روشی دقیق، پیشرفته و غیرتهاجمی است که برای ثبت و تحلیل فعالیت‌ الکتریکی مغز به‌کار می‌رود. دستگاه نقشه مغزی یا qeeg  در نقشه مغزی وسواس، فعالیت‌ها، اتصالات و ساختار مغزی افراد مبتلا به اختلال وسواس (OCD)  را نشان می‌دهد. متخصصان با کمک این نقشه می‌توانند عملکرد مغز افراد مبتلا به این اختلال را ارزیابی و الگوهای فعالیت غیرطبیعی امواج مغزی آن‌ها را شناسایی کنند.

افراد مبتلا به اختلال OCD، با افکار مزاحم و اضطراب‌آور و رفتارهای تکراری و وسواس‌گونه برای کاهش اضطراب درگیر هستند. در این مقاله، درباره نقشه مغزی افراد مبتلا به وسواس، نحوه خواندن و مقایسه‌ آن با fMRI  در تشخیص وسواس، مراحل انجام QEEG  و مزایای استفاده از این نوع نقشه مغزی در روند تشخیص و درمان صحبت خواهیم کرد.

نقشه مغزی وسواس چگونه است؟

نقشه مغزی وسواس نشان می‌دهد که عملکرد مغز افراد مبتلا به OCD  با افراد سالم متفاوت است. این نقشه به بهبود درک از شرایط مغز و کسب اطلاعات بیشتر درباره مغز برای انتخاب درمان‌های موثر و شخصی‌سازی‌شده کمک زیادی می‌کند. مهم‌ترین تفاوت نقشه مغزی افراد مبتلا به این اختلال با افراد سالم، افزایش فعالیت امواج آهسته دلتا و تتا در ناحیه فرونتوتمپورال مغز یا همان ناحیه پیشانی-گیجگاهی است. این ناحیه از مغز مسئول پردازش تصمیم‌گیری، کنترل هیجان و تنظیم اضطراب است.

در اکثر بیماران مبتلا به وسواس فکری-عملی فعالیت امواج آلفا در ناحیه پیشانی چپ نیز کاهش می‌یابد. این ناحیه با حالت آرامش ذهنی مرتبط است. در این نقشه مغزی رنگ‌های گرم‌تر شامل قرمز و زرد مربوط به نواحی مغز با فعالیت بیشتر و رنگ‌های سرد شامل سبز و آبی مربوط به نواحی مغز با فعالیت کمتر هستند. در افراد سالم توزیع امواج مغزی و رنگ‌های آن متعادل است.

به این نکته توجه داشته باشید که نقشه مغزی وسواس علاوه بر تشخیص اختلال وسواس به تشخیص دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، نقص توجه و بیش‌فعالی، اختلالات خواب،  اختلال یادگیری و غیره نیز کمک می‌کند. به‌طور کلی نقشه مغزی ابزار دقیقی برای درک نوروفیزیولوژی مغز و انتخاب مسیر درمانی مناسب برای بیماران مبتلا به OCD و سایر اختلالات عصبی است.

خواندن نقشه مغزی وسواس

برای خواندن درست و دقیق نقشه مغزی وسواس، داشتن دانش تخصصی در زمینه نوروفیزیولوژی و تحلیل داده‌های QEEG  ضروری است. در این نقشه، رنگ‌ها میزان فعالیت امواج مغزی در نواحی مختلف مغز را نشان می‌دهند. طیف رنگی موجود در نقشه از آبی تیره تا قرمز تیره متغیر است. رنگ سبز به‌عنوان شاخص تعادل و عملکرد نرمال و طبیعی امواج مغزی شناخته می‌شود. در واقع این رنگ به معنی قرارگیری شدت و فرکانس امواج مغزی در محدوده طبیعی است. با فعالیت بیش‌ازحد و غیرطبیعی امواج مغزی، رنگ قرمز در نقشه افزایش یافته و پررنگ‌تر می‌شود. کاهش غیرطبیعی فعالیت امواج نیز باعث پررنگ شدن رنگ آبی خواهد شد.

هر چقدر که نقشه مغزی از حالت طبیعی خارج باشد، رنگ‌های موجود در آن پررنگ‌تر و شدیدتر نمایش داده می‌شوند. پزشک متخصص اعصاب و روان با بررسی و تفسیر دقیق تفاوت‌های رنگی موجود درنقشه مغزی می‌تواند شدت اختلال وسواس و نواحی درگیر مغز را تشخیص دهد و درمان را شروع کند. مهم‌ترین هدف از خواندن نقشه مغزی بیماران مبتلا به وسواس بازگرداندن نظم و تعادل به فعالیت امواج مغزی است.

نقشه مغزی برای تشخیص وسواس بهتر است یا fMRI

در پاسخ به این سوال که تشخیص وسواس با نقشه مغزی بهتر است یا fMRI، باید بگوییم که پزشک متخصص اعصاب و روان برای تشخیص اختلال وسواس یا هر اختلالات روانی دیگری باید نتیجه چند آزمایش مختلف را مورد بررسی قرار دهد؛ بنابراین این دو روش به‌نوعی مکمل یکدیگر هستند و به تشخیص اختلال OCD  کمک می‌کنند. fMRI یا ام‌ آر آی عملکردی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های غیرتهاجمی و بدون درد است که با اندازه‌گیری تغییرات سطح اکسیژن در جریان خون فعالیت‌های مغز را تشخیص می‌دهد و با استفاده از آن می‌توان اختلال OCD  را تشخیص داد.

با توجه به رزولوشن فضایی بسیار بالا و قابلیت نقشه‌برداری دقیق از نواحی مختلف مغز با سیگنال BOLD  در این روش هم داده‌های مغزی به ثبت می‌رسد و هم ساختار‌ها و شبکه‌های عمقی مغز بررسی می‌شود. تحقیقات نشان داده است که اندازه تالاموس (Thalamus) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قسمت‌های دیانسفالون در مغز کودکان مبتلا به OCD  که دارویی مصرف نمی‌کنند، بزرگتر می‌شود. در بزرگسالان مبتلا به وسواس، افسردگی، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی نیز اندازه هیپوکامپ (Hippocampus) واقع در در عمق لوب گیجگاهی و در نزدیکی آمیگدال و تالاموس، از حد معمول و استاندارد کوچکتر است.

بنابراین بهتر است در کنار روش fMRI  از نقشه مغزی وسواس نیز برای بررسی سریع تغییرات امواج مغزی کمک گرفته شود تا میزان خطا در تشخیص و درمان اختلال OCD  و سایر اختلالات به حداقل برسد. به این نکته توجه داشته باشید که نقشه fMRI  به تنهایی حتی در بیمارانی که در حال مصرف دارو هستند نیز ممکن است دارای ابهام باشد. در چنین شرایطی بررسی روند بیماری از طریق نقشه مغزی کار هوشمندانه‌ای است.

مراحل انجام نقشه مغزی وسواس

برای انجام نقشه مغزی وسواس مراحل زیر طی می‌شود:

1. آمادگی اولیه بیمار: در مرحله اول بیمار باید موهای خود را بشوید. به‌طوری که هیچ‌ نوع محصول آرایشی مانند ژل، اسپری و غیره روی سر وجود نداشته باشد. حداقل دو ساعت قبل از انجام نقشه مغزی باید از مصرف کافئین، سیگار و تنباکو اجتناب شود. ارائه اطلاعات لازم به پزشک درباره داروهای مصرفی، پوشیدن لباس راحت و نشستن روی صندلی موارد دیگری هستند که در این مرحله انجام می‌شوند.
2. قرار دادن کلاه روی سر و نصب الکترودها: در این مرحله یک کلاه الکترود روی سر قرار می‌گیرد که شامل چندین الکترود است. الکترودها کاملا ایمن هستند و هیچ الکتریسیته‌ای تولید نمی‌کنند.
3. ثبت سیگنال‌های نوار مغزی: در این مرحله بعد از تنظیم دقیق کلاهک الکترودی، فعالیت‌های مغز در وضعیت‌های چشم باز، چشم بسته یا حین انجام کارهای ساده به ثبت می‌رسد. ثبت نوار مغزی معمولا بین 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد.
4. تجزیه و تحلیل داده‌های :QEEG در این مرحله اطلاعات ثبت‌شده توسط نرم‌افزارهای تخصصی بررسی می‌شود. این داده‌ها به صورت نقشه‌های رنگی نمایش داده شده و فعالیت امواج مغزی در نواحی مختلف مغز تحلیل می‌شود. پزشک متخصص اعصاب و روان نتایج را با الگوهای مغزی افراد سالم مقایسه و تفسیر می‌کند.

مزایای نقشه مغزی وسواس

نقشه مغزی وسواس اطلاعات دقیقی درباره عملکرد مغز ارائه می‌دهد و مزایای مختلفی دارد. در ادامه با برخی از مهم‌ترین مزایای آن آشنا خواهید شد:

• شناسایی دقیق نواحی بیش‌فعالی، به‌ویژه در قشر پیشانی و نواحی درگیر اختلال OCD
• ارائه داده‌های عینی و قابل اندازه‌گیری
• امکان طرح درمان شخصی‌سازی‌شده
• پایش و ارزیابی میزان پیشرفت درمان بیماران
• روش غیر تهاجمی، بدون درد و ایمن
• امکان مقایسه با نقشه مغزی سالم
• نداشتن عوارض جانبی
• امکان ادغام با سایر روش‌های پیشرفته تصویربرداری و تحقیق مانند fMRI

سخن پایانی

در این مقاله، به بررسی جامع نقشه مغزی وسواس پرداختیم. ابتدا تعریف و کاربردهای این روش غیرتهاجمی را توضیح دادیم، سپس تفاوت نقشه مغزی افراد مبتلا به OCD  را با افراد سالم بررسی کردیم. نحوه خواندن نقشه مغزی، مقایسه آن با fMRI، مراحل انجام QEEG  و معرفی مزایای مهم این روش مواردی دیگری بودند که در این مقاله به آن‌ها پرداختیم. نقشه مغزی نقش مهمی در تشخیص دقیق‌ و انتخاب درمان مؤثرتر برای اختلال وسواس فکری-عملی دارد.