خواب بخش مهمی از زندگی روزمره ماست که تأثیر مستقیمی بر سلامت جسمی و روانی ما دارد. بااین‌حال، بسیاری از افراد با اختلالات خواب مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که کیفیت خواب و به‌تبع آن کیفیت زندگی آن‌ها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب، آپنه خواب است که متأسفانه بسیاری از مبتلایان از ابتلا به آن بی‌خبرند. در این مطلب، به بررسی انواع، علائم، علل، عوارض، روش‌های تشخیص و درمان‌های مؤثر این اختلال می‌پردازیم.
آپنه خواب چیست
آپنه خواب (Sleep Apnea) نوعی اختلال خواب است که در آن، تنفس فرد در طول خواب به‌طور مکرر متوقف و دوباره شروع می‌شود. این وقفه‌های تنفسی که آپنه نامیده می‌شوند، معمولا ۱۰ ثانیه یا بیشتر طول می‌کشند و می‌توانند از ۵ تا ۳۰ بار یا حتی بیشتر در هر ساعت رخ دهند.
هنگامی که تنفس متوقف می‌شود، سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد. مغز این کاهش را تشخیص می‌دهد و فرد را برای بازگشایی راه هوایی از خواب عمیق به خواب سبک می‌آورد. این تغییر در سطح خواب اغلب آن‌قدر کوتاه است که فرد نمی‌تواند آن را به یاد آورد؛ اما باعث اختلال در کیفیت خواب می‌شود؛ در نتیجه، افراد مبتلا معمولا در طول روز احساس خستگی شدید می‌کنند.
انواع آپنه خواب
این اختلال به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: آپنه انسدادی، آپنه مرکزی و آپنه ترکیبی. هر کدام از این انواع دارای علل و مکانیسم‌های متفاوتی هستند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
آپنه مرکزی
آپنه مرکزی خواب (Central Sleep Apnea) نوعی از آپنه است که در آن، مغز سیگنال‌های لازم را برای تحریک عضلات تنفسی ارسال نمی‌کند. به عبارت دیگر، در این نوع آپنه، مشکل اصلی در سیستم کنترل تنفس در مغز است نه انسداد راه هوایی.
در آپنه مرکزی، بر خلاف آپنه انسدادی، تلاش برای تنفس وجود ندارد. این نوع آپنه کمتر شایع است و معمولا در افراد مسن، افرادی با بیماری‌های قلبی یا افرادی که سکته مغزی داشته‌اند، بیشتر دیده می‌شود. همچنین ممکن است در افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند یا از مواد مخدر استفاده می‌کنند، بیشتر مشاهده شود.
آپنه انسدادی
آپنه انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea) شایع‌ترین نوع است که در آن، عضلات گلو در حین خواب به‌طور موقت شل می‌شوند و راه هوایی را مسدود می‌کنند. این انسداد باعث قطع جریان هوا به ریه‌ها می‌شود، علی‌رغم اینکه تلاش برای تنفس ادامه دارد.
در این نوع آپنه، فرد معمولا خرخر می‌کند و صدای نفس‌کشیدن او قطع و وصل می‌شود. پس از مدتی که ممکن است از چند ثانیه تا یک دقیقه طول بکشد، مغز متوجه کمبود اکسیژن می‌شود و فرد را از خواب عمیق بیرون می‌آورد تا راه هوایی باز شود. این چرخه می‌تواند در طول شب بارها تکرار شود.
آپنه ترکیبی
آپنه ترکیبی (Mixed Sleep Apnea) ترکیبی از هر دو نوع آپنه انسدادی و مرکزی است. این نوع آپنه پیچیده‌تر است و تشخیص و درمان آن نیز چالش‌برانگیزتر است. در این نوع، معمولا آپنه با وقفه تنفسی مرکزی شروع و سپس به رویدادی انسدادی تبدیل می‌شود. برخی از افرادی که برای آپنه انسدادی تحت درمان با دستگاه CPAP قرار می‌گیرند، ممکن است دچار علائم آپنه مرکزی نیز شوند.
علائم آپنه خواب چیست
این اختلال خواب می‌تواند علائم متعددی داشته باشد. برخی از آن‌ها در حین خواب و برخی دیگر در طول روز بروز می‌کنند. تشخیص به‌موقع این علائم می‌تواند به تشخیص و درمان زودهنگام این اختلال کمک کند.
علائم شبانه عبارت‌اند از:
- خرخر بلند و مکرر
- وقفه‌های تنفسی که توسط همسر یا اطرافیان مشاهده می‌شود
- بیدارشدن ناگهانی با احساس خفگی یا نفس‌نفس‌زدن
- خشکی دهان یا گلودرد هنگام بیدارشدن
- تعریق شبانه
- بی‌قراری در خواب
- بیدارشدن مکرر در طول شب
- نیاز به ادرارکردن در طول شب
علائم روزانه عبارت‌اند از:
- خستگی مفرط و خواب‌آلودگی در طول روز، حتی پس از خواب کافی
- سردرد صبحگاهی
- مشکلات تمرکز و حافظه
- تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی
- کاهش میل جنسی
- خواب‌آلودگی هنگام رانندگی یا تماشای تلویزیون
- عملکرد ضعیف در محل کار یا مدرسه
علت آپنه خواب
علل آپنه خواب به نوع آن بستگی دارد. علل آپنه انسدادی عبارت‌اند از:
- چاقی (عامل خطر اصلی)
- ساختار غیرطبیعی فک و گلو
- بزرگ‌بودن لوزه‌ها و آدنوئیدها، به‌ویژه در کودکان
- زبان بزرگ
- نرمی کام
- انحراف تیغه بینی و مشکلات ساختاری بینی
- سابقه خانوادگی
- مصرف الکل، آرام‌بخش‌ها و داروهای خواب‌آور
- استعمال دخانیات
- بیماری‌های مزمن مانند آسم، رینیت آلرژیک و ریفلاکس معده به مری
علل آپنه مرکزی عبارت‌اند از:
- نارسایی قلبی
- سکته مغزی یا تومور مغزی
- آسیب‌های نخاعی
- مصرف داروهای مخدر
- بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون
- اقامت در ارتفاعات بالا
علل آپنه ترکیبی عبارت‌اند از:
- ترکیبی از علل ذکرشده برای آپنه انسدادی و مرکزی
- گاهی درمان آپنه انسدادی با CPAP می‌تواند باعث بروز آپنه مرکزی شود
عوارض و خطرات آپنه خواب
آپنه خواب تشخیص داده‌نشده یا درمان‌نشده می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. این عوارض ناشی از کمبود اکسیژن مکرر و اختلال خواب هستند.
عوارض قلبی و عروقی عبارت‌اند از:
- فشارخون بالا
- بیماری عروق کرونر و افزایش خطر حمله قلبی
- نارسایی قلبی
- آریتمی (اختلال ریتم قلب)
- سکته مغزی
- افزایش خطر فیبریلاسیون دهلیزی
عوارض متابولیکی عبارت‌اند از:
- مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲
- سندرم متابولیک
- کبد چرب
- افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید
عوارض نورولوژیکی و روان‌شناختی عبارت‌اند از:
- اختلال در تمرکز و حافظه
- افسردگی و اضطراب
- تغییرات خلقی و تحریک‌پذیری
- افزایش خطر زوال عقل در افراد مسن
- سردردهای صبحگاهی
روش های تشخیص آپنه خواب
روش‌های مختلفی برای تشخیص این اختلال وجود دارد که عبارت‌اند از:
- ارزیابی اولیه: که شامل شرح‌حال کامل و بررسی علائم، معاینه فیزیکی شامل بررسی بینی، دهان، گلو و گردن، پرسش‌نامه‌های استاندارد مانند مقیاس خواب‌آلودگی اپورث (ESS) و پرسش‌نامه برلین و بررسی سابقه پزشکی و داروهای مصرفی است
- پلی‌سومنوگرافی (مطالعه خواب): پلی‌سومنوگرافی در آزمایشگاه خواب انجام می‌شود. در این روش، این پارامترها در طول خواب ثبت می‌شوند: فعالیت مغزی، حرکات چشم، فعالیت عضلانی، جریان هوا از بینی و دهان، حرکات قفسه سینه و شکم، اکسیژن خون، ضربان قلب و ریتم قلب، موقعیت بدن و صدای خرخر
- تست خواب در منزل (HST): این تست ساده‌تر از پلی‌سومنوگرافی است و می‌توان آن را در منزل انجام داد. در این روش، دستگاه‌های قابل‌حمل پارامترهای محدودتری را اندازه‌گیری می‌کنند؛ اما می‌توانند برای تشخیص این اختلال در افراد مفید باشند
- آزمایش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی برای بررسی ساختار راه هوایی
- اندوسکوپی راه هوایی فوقانی
- آزمایش‌های خون برای بررسی اختلالات تیروئید یا سایر مشکلات متابولیک
روش های درمان آپنه خواب
درمان این اختلال با توجه به نوع و شدت آن، علل زمینه‌ای و وضعیت سلامت عمومی فرد متفاوت است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییر سبک زندگی: می‌تواند شامل کاهش وزن در افراد دارای اضافه‌وزن، ترک سیگار و الکل، ورزش منظم، پرهیز از مصرف داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش‌ها، خوابیدن به پهلو به‌جای پشت، رعایت بهداشت خواب و داشتن برنامه منظم خواب باشد
- دستگاه فشار مثبت راه هوایی (PAP): شایع‌ترین و مؤثرترین روش درمان آپنه انسدادی، استفاده از دستگاه‌های فشار مثبت راه هوایی است که انواع مختلفی دارد
- وسایل دهانی: شامل وسایلی که فک پایین را کمی جلوتر نگه می‌دارند تا راه هوایی باز بماند، نگهدارنده‌های زبان که زبان را به جلو می‌کشند تا از افتادن آن به عقب حلق جلوگیری کنند و وسایل دهانی برای کاهش خرخر
- جراحی: در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است روش‌های جراحی توصیه شود
- تحریک عصب هیپوگلوس: این روش شامل کاشت دستگاهی است که عصب زبان (هیپوگلوس) را در طول خواب تحریک می‌کند تا از افتادن زبان به عقب حلق جلوگیری کند
- درمان‌های دارویی: داروها معمولا خط اول درمان این اختلال نیستند؛ اما ممکن است برای کمک به علائم خاص یا درمان علل زمینه‌ای مانند بیماری‌های تیروئید، آلرژی یا ریفلاکس معده به مری تجویز شوند
سخن پایانی
آپنه خواب اختلالی جدی است که می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی و سلامت جسمی و روانی داشته باشد. متأسفانه، بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال از ابتلا به آن بی‌اطلاع هستند یا آن را جدی نمی‌گیرند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و کیفیت زندگی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم این اختلال را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک معتبری مانند پزشکان کلینیک تهران آرتی‌ام‌اس را به تأخیر نیندازید. پزشکان این کلینیک با ارزیابی دقیق و در صورت نیاز ارجاع به متخصص خواب، می‌توانند به تشخیص و درمان مناسب این اختلال کمک کنند.
بله، آپنه خواب درمان‌نشده می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. وقفه‌های مکرر تنفسی باعث کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود که می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته مغزی، دیابت و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد. همچنین خواب‌آلودگی ناشی از این اختلال می‌تواند باعث تصادفات رانندگی یا حوادث کاری شود.
بله، این اختلال معمولا قابل‌درمان است. بسته به نوع و شدت آن، روش‌های درمانی متعددی وجود دارد. از تغییرات ساده در سبک زندگی مانند کاهش وزن گرفته تا استفاده از دستگاه‌های فشار مثبت راه هوایی (CPAP) و در موارد خاص، روش‌های جراحی.
بله، کودکان نیز می‌توانند به این اختلال مبتلا شوند. شایع‌ترین علت آن در کودکان، بزرگی لوزه‌ها و آدنوئیدها است. جراحی برداشت لوزه‌ها و آدنوئیدها (آدنوتونسیلکتومی) معمولا درمان مؤثری است؛ اما در برخی موارد، استفاده از دستگاه CPAP نیز ممکن است ضروری باشد.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید