ریشه اختلال اضطراب اجتماعی و درمان آن

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین مشکلات روان‌شناختی است که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی افراد می‎‌گذارد. این اختلال که در برخی منابع به عنوان فوبیای اجتماعی مطرح شده است، باعث ایجاد ترس و اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، از تعاملات اجتماعی گریزانند و تلاش می‌کنند از موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن، غذا خوردن در جمع یا حضور در رویدادهای اجتماعی دارد، اجتناب کنند.

در این مقاله، ضمن آنکه با توضیحات کامل‌تری خواهیم گفت اختلال اضطرابی چیست. به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان این مشکل، در جهت شناخت بیشتر این اختلال می‌‎پردازیم. با ما همراه باشید.

اختلال اضطراب اجتماعی چیست

اضطراب اجتماعی نوعی ترس شدید و مداوم از موقعیت‌های اجتماعی است که در آن فرد احساس قضاوت شدن، تحقیر یا شرمندگی دارد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً از موقعیت‌هایی که نیاز به تعامل با دیگران دارد، اجتناب کرده و در صورت مواجهه با چنین شرایطی، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند.

این اختلال معمولا در موقعیت‌هایی مانند صحبت کردن در جمع، ملاقات با افراد جدید، شرکت در مهمانی‌ها یا حتی انجام کارهای روزمره مانند خرید از فروشگاه بروز می‌‎کند. افراد مبتلا معمولاً نگران این هستند که رفتارشان مورد انتقاد قرار گیرد یا دیگران آن‌ها را بی‌کفایت و ناتوان ببینند.

همچنین اضطراب اجتماعی تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی فرد می‌‎گذارد. این اختلال بر روابط اجتماعی، عملکرد تحصیلی و شغلی اثر گذاشته و در برخی موارد، فرد را به انزوا و دوری از اجتماع سوق می‌دهد.

علائم اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی به‌عنوان یک مشکل روان‌شناختی تأثیرات زیادی در زندگی افرد می‎‌گذارد. علائم این اختلال معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی بروز پیدا می‌کند و شامل مجموعه‌ای از واکنش‌های جسمی و روانی است که فرد را در مواجهه با دیگران دچار ناراحتی و اضطراب می‌کند در ادامه این علائم را بررسی می‏‌کنیم:

علائم رفتاری و احساسی

افراد مبتلا به ترس اجتماعی به‌شدت از مورد قضاوت قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی هراس دارند. این ترس معمولاً باعث می‌شود که پیش از حضور در چنین موقعیت‌هایی، نگرانی زیادی را تجربه کنند و سناریوهای منفی در ذهن خود مرور کنند. به علاوه آن‌ها نگران هستند که رفتارشان نادرست به نظر برسد یا دیگران آن‌ها را تحقیر کنند. این احساسات منجر به اجتناب از تعاملات اجتماعی می‌شود، حتی اگر این موقعیت‌ها به موفقیت یا پیشرفت فرد کمک کند.

از طرفی، برقراری ارتباط چشمی برای این افراد دشوار است، زیرا احساس می‌کنند که نگاه دیگران نوعی ارزیابی یا قضاوت است. در نتیجه، آن‌ها اغلب نگاه خود را به سمت پایین یا اطراف منحرف می‌کنند تا از این وضعیت ناراحت‌کننده دوری کنند. این افراد در هنگام صحبت کردن در جمع، دچار تردید و نگرانی می‌شوند و ممکن است جملاتشان را با لکنت بیان کنند یا از صحبت کردن به‌طور کلی پرهیز کنند.

جالب است بدانید که احساس شرم و خجالت مفرط در این افراد به‌قدری شدید است که حتی پس از پایان موقعیت اجتماعی، همچنان درباره آن فکر کرده و خود را سرزنش می‌کنند. این احساسات منفی اعتمادبه‌نفس آن‌ها را کاهش داده و منجر به انزوا و افسردگی می‎‌شود.

علائم جسمی

علائم جسمی اضطراب اجتماعی تاثیرات عمیقی بر فرد می‎‎‌گذارد و او را در موقعیت‌های اجتماعی دچار ناراحتی شدید می‎‌کند. تعریق شدید یکی از رایج‌ترین علائم است که به‌ویژه در زمان مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا یا در جمع‌های اجتماعی ظاهر می‌شود. افزایش ضربان قلب نیز همراه با این اختلال است که احساس ترس یا بی‌قراری را در فرد تشدید می‌‎کند.

لرزش دست و صدا، که اغلب به دلیل اضطراب زیاد به وجود می‌آید، باعث می‌شود فرد احساس کند دیگران متوجه این وضعیت می‌شوند و این خود اضطراب را افزایش می‌دهد. برخی افراد نیز احساس تنگی نفس می‌کنند که باعث می‌شود در موقعیت‌های اجتماعی احساس عدم کنترل کنند.

از دیگر علائم اضطراب اجتماعی، حالت تهوع و سرخ شدن صورت است که اغلب باعث شرمندگی فرد می‎‌شود. این علائم به‌طور کلی مانع از حضور راحت فرد در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود و فرد را به سمت اجتناب از این موقعیت‌ها سوق می‎‌دهند.

علت اختلال اضطراب اجتماعی چیست

اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی است. در ابتدا، عوامل ژنتیکی به طور معمول نقش مهمی در ایجاد این اختلال ایفا می‌‎کند. افراد با سابقه خانوادگی اضطراب یا اختلالات روان‌شناختی، احتمال بیشتری برای ابتلا به فوبیای اجتماعی دارند.

عوامل محیطی نیز در بروز این اختلال تأثیرگذار هستند. تجربیات منفی دوران کودکی، مخصوصا در موقعیت‌های اجتماعی مانند مدرسه یا خانه، به شکل‌گیری ترس از قضاوت و ارزیابی منفی دیگران منجر می‌‎شود. این تجربیات شامل تحقیر، تمسخر یا مواجهه با شرایط اجتماعی چالش‌برانگیز است که در نهایت به ترس اجتماعی در بزرگسالی می‌انجامد.

علاوه بر این، ویژگی‌های شخصیتی مانند درون‌گرایی یا داشتن خودپنداره ضعیف، فرد را بیشتر در معرض اضطراب اجتماعی قرار می‎‌دهد. چنین افرادی معمولاً از بازخوردهای اجتماعی حساس‌ترند و ترس از اشتباه یا قضاوت منفی دیگران در آن‌ها اضطراب شدید ایجاد می‌کند.

انواع فوبیای اجتماعی

فوبیای اجتماعی که با نام دیگر استرس اجتماعی شناخته می‎‌شود، انواع مختلفی دارد که شدت و نحوه بروز آن در افراد متفاوت است. برخی افراد تنها در موقعیت‌های خاص دچار اضطراب می‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر ترس شدیدی از تمامی تعاملات اجتماعی دارند. در زیر انواع ترس اجتماعی را توضیح می‎‌دهیم.

اضطراب اجتماعی فراگیر

در این نوع، اضطراب فرد محدود به موقعیت‌های خاص نیست، بلکه در بیشتر تعاملات اجتماعی بروز پیدا می‌کند. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی فراگیر حتی در موقعیت‌های ساده‌ای مانند سلام کردن، تماس چشمی یا گفت‌وگوی کوتاه با دیگران احساس اضطراب شدید دارند. این افراد معمولاً از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند و حتی انجام کارهای روزمره مانند خرید کردن یا صحبت با یک غریبه برایشان استرس‌زا است.

 این نوع فوبیا تأثیر عمیقی بر زندگی شخصی و حرفه‌ای فرد می‌گذارد و اغلب او را به انزوا می‎‌کشاند. بسیاری از مبتلایان از اعتمادبه‌نفس پایینی رنج می‌برند و در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند. درمان این نوع اضطراب معمولاً نیاز به رویکردهای گسترده‌تری مانند شناخت‌درمانی، رفتاردرمانی و گاهی دارودرمانی دارد. با کمک روش‌های درمانی مناسب، افراد مبتلا به اضطراب خود را کاهش داده و روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار می‌‎کنند.

 اضطراب اجتماعی خاص

در این نوع از فوبیای اجتماعی، اضطراب فرد تنها در موقعیت‌های خاصی بروز پیدا می‌کند. برای مثال، برخی افراد هنگام سخنرانی در جمع، ارائه درسی یا مصاحبه شغلی دچار اضطراب شدید می‌شوند، اما در سایر تعاملات اجتماعی مشکلی ندارند. این ترس معمولاً با نگرانی از قضاوت شدن یا اشتباه کردن همراه است. همچنین افراد مبتلا به این نوع اضطراب ممکن است از مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا اجتناب کنند یا در صورت اجبار، علائم شدیدی مانند تعریق، لرزش صدا، سرخ شدن صورت و فراموشی موقت را تجربه کنند.

 این نوع فوبیا، اگرچه محدود به شرایط خاصی است، اما تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد تحصیلی، شغلی و اجتماعی فرد می‏‌گذارد.

ریشه فوبیای جمع هراسی در کودکان و نوجوانان

ریشه فوبیای جمع هراسی در کودکان و نوجوانان معمولاً به‌طور مستقیم با تجربیات منفی اجتماعی مرتبط است. تجربیات منفی در مدرسه، مانند مورد تمسخر قرار گرفتن، مقایسه‌های مداوم با دیگران یا عدم پذیرش در گروه‌های همسالان، اعتماد به نفس کودک را کاهش داده و او را به سمت ترس از تعاملات اجتماعی سوق می‎‌دهد. همچنین سخت‌گیری‌های والدین که ممکن است به انتقاد مداوم از رفتار کودک یا ایجاد استانداردهای غیرواقعی برای موفقیت اجتماعی و تحصیلی منجر شود، بر اضطراب کودک می‌‎افزاید.

کمبود مهارت‌های اجتماعی نیز عاملی است که باعث می‌شود کودکان به درستی با دیگران ارتباط برقرار نکنند و در نتیجه احساسات منفی نسبت به موقعیت‌های اجتماعی در آن‌ها تقویت می‌شود. این عوامل در کنار هم زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی و فوبیای جمع هراسی در سنین پایین می‌‎شوند.

راهکارهای مقابله با فوبیای جمع هراسی

برای مقابله با هراس اجتماعی، یکی از روش‌های مؤثر مواجهه تدریجی با موقعیت‌های اجتماعی است. این فرایند به فرد کمک می‌کند تا به تدریج با ترس‌های خود روبه‌رو شود و اضطراب خود را کنترل کند. تمرین مهارت‌های ارتباطی نیز نقشی اساسی در این مسیر دارد، زیرا باعث می‏‌شود فرد در موقعیت‌های اجتماعی به‌طور مؤثرتر و با اعتماد به نفس بیشتری ارتباط برقرار کند.

از دیگر راهکارهای مقابله با این نوع از فوبیا، استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق یا مدیتیشن است که به مدیریت استرس و کاهش اضطراب کمک بسزایی می‌‎کند. علاوه بر این تقویت اعتماد به نفس نیز از طریق شناسایی نقاط قوت فرد و مواجهه با چالش‌ها در موقعیت‌های اجتماعی امکان‌پذیر است.

در نهایت، مشاوره و روان‌درمانی به فرد کمک می‌‎کند تا ریشه‌های ترس و اضطراب خود را شناسایی کرده و از روش‌های درمانی مناسب برای غلبه بر این اختلال بهره ببرد.

روش های درمان اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین مشکلات روان‌شناختی است که زندگی فرد را در تعاملات روزمره تحت تأثیر قرار می‌دهد. درمان این اختلال از روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است که در ادامه هر کدام را معرفی و بررسی کرده‌ایم.

 دارو درمانی هراس اجتماعی

دارودرمانی یکی از روش‌های اصلی برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی است و معمولاً در کنار روان‌درمانی یا به‌عنوان یک راهکار مستقل تجویز می‌شود. داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی، به‌ویژه مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین، از جمله گزینه‌های پرکاربرد هستند. این داروها با افزایش سطح سروتونین در مغز، به کاهش اضطراب و بهبود خلق‌وخو کمک می‌کنند.

علاوه بر این، بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام و آلپرازولام نیز برای کاهش سریع اضطراب تجویز می‌شوند، اما به دلیل خطر وابستگی، معمولاً برای دوره‌های کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند. برخی از بیماران نیز از داروهای مسدودکننده بتا مانند پروپرانولول برای کاهش علائم جسمانی اضطراب، از جمله لرزش و تپش قلب، بهره می‌برند. با این حال، مصرف دارو باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از بروز عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی، افزایش وزن و مشکلات گوارشی جلوگیری شود.

روان درمانی 

روان‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت فوبیای اجتماعی است که شامل تکنیک‌ها و رویکردهای مختلفی می‌شود. یکی از این روش‌ها، رفتاردرمانی شناختی (CBT) است که به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و تغییر دهد. همچنین در این شیوه، افراد یاد می‌گیرند تا افکار غیرمنطقی و بی‌اساس خود درباره موقعیت‌های اجتماعی را به افکار منطقی‌تر و واقع‌بینانه‌تری تبدیل کنند، که در نتیجه این تغییرات به کاهش اضطراب کمک می‌کند.

 درمان مواجهه‌ای نیز یکی دیگر از رویکردهاست که در آن فرد به تدریج و در شرایطی کنترل‌شده با موقعیت‌های اجتماعی روبه‌رو می‌شود تا حساسیت خود نسبت به این موقعیت‌ها را کاهش دهد. این فرایند باعث می‎‌شود فرد ترس‌های خود را کاهش دهد و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند.

درمان گروهی نیز یک گزینه دیگر از روش‌‎های درمانی اختلال اضطراب اجتماعی است که در آن فرد در یک محیط حمایتی مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کرده و از تجربیات دیگران بهره‌مند می‌‎شود. به علاوه درمان پذیرش و تعهد (ACT) به فرد کمک می‌کند تا اضطراب‌های خود را بپذیرد و در عین حال به دنبال اهداف و ارزش‌های شخصی خود برود.

به طور کلی، انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به شرایط خاص هر فرد دارد و معمولاً ترکیبی از این روش‌ها مؤثرترین نتیجه را به دنبال دارد.

درمان هراس اجتماعی با روش های جدید

در سال‌های اخیر، روش‌های نوین و مؤثری برای درمان اضطراب اجتماعی معرفی شده‌اند که فراتر از درمان‌های سنتی مانند دارودرمانی و روان‌درمانی هستند. در ادامه، به برخی از این روش‌های جدید و نوآورانه اشاره می‌کنم:

RTMS

RTMS یک روش غیرتهاجمی است که با استفاده از میدان مغناطیسی، فعالیت بخش‌های خاصی از مغز را تنظیم می‌کند. در اضطراب اجتماعی، هدف معمولا مناطقی از مغز هست که در تنظیم احساسات و اضطراب نقش دارن، مثل قشر جلویی مغز (Prefrontal Cortex). مطالعات مختلف نشون داده‌اند که تحریک مغناطیسی مغز tms می‌تواند به کاهش علائم اضطراب اجتماعی کمک کند، مخصوصا وقتی درمان‌های دارویی یا روان‌درمانی به تنهایی کافی نباشند یا بیمار به آن‌ها پاسخ مناسبی نداده باشد. البته برای شروع این درمان باید با یک روانپزشک یا متخصص نوروساینس مشورت کرد تا بررسی‌های لازم انجام شود و برنامه درمانی مناسب تجویز شود.

بیوفیدبک

بیوفیدبک یک روش غیرتهاجمیه که به فرد کمک می‌کند کنترل بهتری روی واکنش‌های فیزیولوژیک بدنش داشته باشد. در این روش، دستگاه‌هایی به بدن وصل می‌کنند که علائم فیزیولوژیک مثل ضربان قلب، تنفس، دمای پوست، یا فعالیت عضلات رو اندازه‌گیری می‌کنند. این اطلاعات به صورت بازخورد (مثلاً یک نمودار یا صدای هشدار) به فرد داده می‌شود. هدف این است که فرد یاد بگیرد چطور با تمرین و آگاهی، علائم اضطراب خودش رو کنترل و کاهش دهد. برای اضطراب اجتماعی، بیوفیدبک می‌تواند به کاهش علائم جسمی اضطراب مثل تپش قلب، تعریق و تنش عضلانی کمک کند و به فرد آرامش بیشتری بدهد. اثربخشی این روش نسبت به درمان‌های روانشناختی و دارویی کمتر شناخته شده اما به عنوان روش مکمل خیلی خوب جواب می‌دهد.

تحریک الکتریکی مغز

tDCS (تحریک جریان مستقیم ترانس‌کرانیال) روشی است که با جریان الکتریکی ضعیف (معمولاً 1-2 میلی‌آمپر) به سطح جمجمه اعمال می‌شود تا فعالیت نورون‌های مغزی رو تغییر دهد. در درمان اضطراب اجتماعی، معمولا این تحریک روی مناطق پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex) انجام می‌شود که مسئول کنترل احساسات و تنظیم اضطراب است. tDCS نسبت به RTMS ارزان‌تر است. برخی مطالعات نشان دادن که tDCS می‌تواند علائم اضطراب رو کاهش دهد، ولی هنوز برای استفاده گسترده نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.

سخن پایانی

در این مقاله توضیح دادیم که اختلال اضطراب اجتماعی چیست و با ترس شدید از موقعیت‌های اجتماعی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال از قضاوت یا تحقیر شدن توسط دیگران هراس دارند و معمولاً از تعاملات اجتماعی اجتناب می‌کنند. این اختلال تأثیرات منفی زیادی بر روابط اجتماعی، تحصیلی و شغلی فرد می‌‎گذارد.

علائم اضطراب اجتماعی شامل نگرانی شدید، ترس از اشتباه کردن، اختلالات جسمی مانند تعریق، لرزش دست و افزایش ضربان قلب و اضطراب در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی است. علل این اختلال معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی است.

در نهایت درمان این اختلال شامل روش‌های دارویی (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) و روان‌درمانی (مانند رفتار درمانی شناختی) است. این روش‌ها به فرد کمک می‌‎کنند تا اضطراب خود را کاهش دهد و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند.